اسهال و استفراغ کودکان

مقدمه

گاستروآنتریت (Gastroenteritis) نوعی عفونت ویروسی روده است که باعث اسهال و گاه استفراغ می شود. افراد و به خصوص کودکانی که دچار این شرایط می شوند، باید مایعات فراوان مصرف کنند.

نکات و دانستنی های مهم درباره اسهال و استفراغ

• اسهال به معنی دفع مدفوع روان و مایع است.
• اسهال باعث می شود که بدن کودک یا نوزاد آب زیادی از دست بدهد و دچار کم آبی شود. بنابراین کودکانی که دچار این وضعیت می شوند، باید به میزان زیادی آب و مایعات مصرف کنند.
• مراقب نشانه های کم آبی باشید؛ مثل خشک شدن لب ها، کم شدن ادرار کودک و پوشک خشک، چشمان گود افتاده و خواب آلودگی غیرعادی کودک. اگر این علائم را مشاهده کردید، حتما کودک را نزد پزشک ببرید.
•  اگر نوزاد شما کمتر از 6 ماه دارد و دچار اسهال یا استفراغ است، لازم است که فورا به پزشک مراجعه کنید. این وضعیت می تواند به سرعت نوزاد را بد حال و دچار کم آبی کند.

چه چیز باعث گاستروآنتریت یا التهاب معده و روده ای می شود؟

معمولا علت عفونت شکم و روده نوعی ویروس است. ویروس های رایجی که باعث این وضعیت می شوند، روتا ویروس (rotavirus) و آدنوویروس (adenovirus) هستند. اما در عین حال، ویروس های دیگر نیز ممکن است موجب اسهال شوند. از آنجا که این ویروس ها بسیار متعدد اند، کودک شما ممکن است نه فقط یک بار، که بارها این شرایط را تجربه کند. 

نوزادانی که کمتر از 15 هفته دارند، می توانند واکسن روتا ویروس را دریافت نمایند. تزریق این واکسن می تواند تا حد زیادی از نوزاد شما در برابر این بیماری محافظت کند.

گاهی اوقات، میکروب و باکتری نیز ممکن است موجب اسهال شود اما احتمال آن کمتر است. در این حالت، ممکن است در مدفوع کودک خون دیده شود.

چگونه مبتلا به ویروس می شویم؟

کودکان اغلب به طرق زیر ممکن است آلوده به ویروس شوند:

• تماس با فردی که دچار ویروس اسهال و استفراغ است و یا تماس با اشیاء آلوده به این ویروس
• بردن دست یا شیء آلوده به داخل دهان

کودکان این ویروس را در خانه، مدرسه و مهد کودک به راحتی به یکدیگر انتقال می دهند.

گاستروآنتریت یا اسهال و استفراغ معمولا چه مدت طول می کشد؟

معمولا حالت تهوع و استفراغ، زود برطرف می شود اما اسهال حدود 10 روز ادامه می یابد و فرقی ندارد که کودک چه مقدار مایعات مصرف کند یا چقدر سرحال تر به نظر برسد.

چه شرایطی کودک شما را مستعد ابتلا به اسهال و استفراغ می کند؟

 اسهال و استفراغ در تمام افراد و در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما معمولا در کودکان و نوزادان شایع تر است و این گروه شدیدتر به آن دچار می شوند.

علائم و نشانه های اسهال و استفراغ

شایع ترین علائم عبارتند از:

• حالت تهوع
• اسهال (مدفوع شل و مایع)
• استفراغ

و همچنین گاهی اوقات ممکن است کودک دچار تب و دل درد شود.

چگونه می توانید از کودک مبتلا به اسهال و استفراغ، در خانه مراقبت کنید؟

اگر کودک شما بیش از شش ماه سن دارد و اسهال و استفراغ او خفیف است و دچار کم آبی نشده است، نیازی به مراقبت های ویژه (در بیمارستان) نیست و خودتان می توانید در خانه از او مراقبت کنید. در این شرایط، اصلی ترین درمان پیشگیری از کم آبی بدن و دادن آب و مایعات کافی به کودک است. برای هرگونه مایعاتی که به کودک می دهید، باید نکات زیر را رعایت کنید:

• مایعات را در هر وعده به میزان کم به کودک بدهید و یکباره حجم زیادی از مایعات به او نخورانید. مثلا می توانید هر 15 دقیقه یک چهارم پیمانه و یا در هر دقیقه یک قاشق چایخوری مایعات به او بدهید.
• حتی اگر کودک استفراغ می کند، باز هم سعی کنید به او مایعات بدهید.

انواع مایعات

• اگر نوزاد شما از شیر خودتان تغذیه می کند، می توانید به هنگام اسهال کودک نیز شیردهی را مانند قبل ادامه دهید و حتی در صورت نیاز دفعات شیردهی را بیشتر کنید و از مایعات کمکی دیگر نیز استفاده کنید.
• همچنین اگر کودکتان را با شیر خشک تغذیه می کنید، شیر خشک او را ادامه دهید.
• اگر کودک بیش از یک سال سن دارد، می توانید به او شیر گاو نیز بدهید.

برای پیشگیری از کم آب شدن بدن کودک، می توانید از مایعات دیگر مثل موارد زیر نیز استفاده کنید. اما از آنجا که مقادیر شکر موجود در این مایعات ممکن است وضعیت اسهال کودک را بدتر کند، می توانید آنها را با آب مخلوط کنید تا رقیق تر شوند.

• غذاهای مایع مثل سوپ های رقیق شده و افزودن آب بیشتر به آن
• آب میوه های طبیعی با افزودن آب

پزشک ممکن است در صورت کم آبی بدن کودک، محلول های الکترولیت مثل قطره خوراکی گاسترولیت یا پدیالیت را تجویز کند که می توانید آنها را از داروخانه ها تهیه کنید. برای مصرف آن به دستورالعمل روی جعبه توجه کنید.

چه نوع مایعاتی را نباید به کودک مبتلا به اسهال بدهید؟

اگر کودک یا نوزاد شما دچار اسهال است، بهتر است از دادن موارد زیر به او خودداری کنید:

• مایعات غیر آبکی مثل آبمیوه های پالپ دار، آبمیوه های صنعتی و نوشابه های انرژی زا که حاوی مقدار زیادی شکر هستند. این موارد اسهال کودک را بدتر می کنند.
• قهوه و چای نیز ممکن است بدن کودک را دچار کم آبی کند.

آیا در این شرایط می توانید غذاهای عادی و روزمره را به کودک بدهید؟ 

• اگر کودک اشتهای کافی داشته باشد، می توانید مانند روزهای عادی به او غذا بدهید، حتی اگر اسهال کودک ادامه داشته باشد.
• تغذیه مناسب کودک در این دوران، بهبود او را سریع تر و دوره اسهال را کوتاه تر می کند.
• کودک ممکن است در ساعات اولیه بیماری، کم اشتها شود و از خوردن غذا امتناع کند. اما تا زمانی که به او مایعات فراوان می دهید، این موضوع چندان مهم نیست. 
• اگر کودک شما لب به غذا نمی زند، سعی کنید که در صورت امکان نگذارید این وضعیت برای بیش از 24 ساعت ادامه یابد و هر طور شده او را تغذیه کنید.
• در این شرایط بهتر است غذاهایی مثل برنج، ماست، پوره سیب زمینی و نان به کودک بدهید.

در این شرایط از مصرف چه غذاهایی باید اجتناب کرد؟

در وضعیت اسهال کودک، غذاهای چرب و شیرین از جمله موارد زیر به کودک ندهید:

• غذاهای آماده و فراوری شده، غذاهای پر چرب، فست فود و غیره
• چیپس، شیرینی، کیک و شکلات، بستنی، خامه، کرم نارگیل و امثال آن

آیا کودک اسهالی نیاز به مصرف دارو دارد؟

زمانی که کودک دچار اسهال است، سعی کنید هیچ دارویی به او ندهید. این داروها نه تنها در این شرایط موثر نیستند،بلکه ممکن است مضر هم باشند.

پزشک معمولا در این شرایط فقط برای استفراغ کودک دارو تجویز می کند. بهتر است طبق دستور پزشک عمل کنید.

مشکلات ویروسی معده و روده را نمی توان با آنتی بیوتیک درمان کرد و بدن به طور طبیعی و به خودی خود ویروس را دفع خواهد کرد.

برای سوختگی پای نوزاد مبتلا به اسهال چه باید کرد؟

اسهال در نوزادان می تواند منجر به سوختگی و زخم در ناحیه نشیمنگاه کودک شود. برای پیشگیری از این عارضه، می توانید هر بار که شکم نوزاد کار می کند، او را شسته و خشک کنید و سپس با پماد یا روغن ضد سوختگی پاهای او را چرب کنید.

چگونه بفهمیم که کودک دچار کم آبی شده است؟

 از دست دادن آب بدن از طریق اسهال و استفراغ می تواند کودک را با کم آبی مواجه کند و هر چقدر که سن کودک کمتر باشد، خطر کم آبی بیشتر است.

مراقب علائم کم آبی باشید:

• خشکی دهان و زبان کودک یا نوزاد
• فرورفتگی چشم ها
• سردی دست و پا
• کمبود انرژی یا خواب آلودگی غیر عادی
• کمبود ادرار و خشکی پوشک نوزاد

چگونه می توانید از شیوع اسهال و استفراغ پیشگیری کنید؟

این بیماری به راحتی و به سرعت از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد. برای پیشگیری از بروز این بیماری می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• شستن دست ها به طور مرتب

دست های خود را بعد از هر بار بردن کودک به دستشویی و یا عوض کردن پوشک نوزاد و پیش از تماس با مواد غذایی بشویید. به کودک خود نیز آموزش دهید که بعد از هر بار توالت رفتن دستان خود را به دقت بشوید.

• تمیز نگه داشتن محیط دستشویی و توالت
• شستن لباس های کثیف

لباس های کودک را به خصوص در هوای گرم زود به زود بشویید. سعی کنید لباس های فرزندتان را جدا از سایر لباس ها بشویید.

• غذا و مایعاتی را که به کودک بیمار خود می دهید، از غذای سایر اعضای خانواده جدا نگه دارید و ظرف های آن را جداگانه بشویید.
• تا زمانی که علائم اسهال و استفراغ کاملا برطرف نشده است، کودک را از سایر کودکان دور نگه دارید. در این شرایط تا 48 ساعت پس از بهبود کامل کودک، نباید او را به مهد کودک یا مدرسه بفرستید.

مرجع

https://www.kidshealth.org.nz/gastroenteritis