مقدمه

اگر چه فقط زنان از سردرد هورمونی رنج می برند، اما به طور کلی چه در زنان و چه در مردان، این هورمون ها هستند که باعث تحریک سردرد می شوند.

بدون هورمون، شما درد را احساس نمی کنید، زیرا این هورمون ها هستند که پاسخ درد را ایجاد می کنند. در واقع سردرد، علامت هشداری است که گاهی مواقع شما را از یک مشکل جدی تر آگاه می سازد. همانند هشدار دست زدن به آتش یا لمس یک شیء داغ که باعث می شود دستتان را عقب بکشید. چرا که اگر این هشدار نباشد، ممکن است دستتان را بسوزانید. در واقع این پیام خطر از شما محافظت می کند.

واژه «هورمون» در اصل از ریشه کلمه ای یونانی گرفته شده است که به معنی برانگیختن است. هورمون ها در واقع آغازگر و نظم دهنده بسیاری از عملکردهای بدن ماهستند؛ برای مثال هورمون های متابولیک، سوخت و ساز بدن را تنظیم می کنند و وظیفه تبدیل غذا به انرژی و سوخت را به عهده دارند. هورمون های رشد، کنترل رشد کودک را بر عهده دارند و در بزرگسالان نیز ساختار بافتی خاصی را حفظ می کنند. حتی جنسیت ما و ویژگی های مردانه یا زنانه نیز توسط هورمون ها تعیین می شوند.

هورمون ها به وسیله غدد مترشحه داخلی یا غدد درون ریز تولید می شوند. این غدد شامل غده هیپوفیز، تیروئید، پارا تیروئید، تیموس، غدد آدرنال یا فوق کلیه، لوزالمعده، غدد تولید مثل و دیگر بافت های غددی هستند که در روده، کلیه، ریه ها، قلب و عروق خونی واقع شده اند.

سیستم مترشحه داخلی، برای این که بدن ما را منطبق با تغییرات دائمی محیط نگه دارد، همراه با سیستم عصبی کار می کند.

در واقع سیستم عصبی و سیستم غدد درون ریز، مسئول هزاران پاسخ خودکاری هستند که دستورالعمل های بدن را تنظیم می کنند. برای مثال، آنها هستند که تصمیم می گیرند تا شما به یک محرک بالقوه سردرد، به صورت حس یک درد واقعی پاسخ دهید.

میگرن قاعدگی

معمولا زنان سه برابر بیش از مردان از بیماری میگرن رنج می برند و میگرن قاعدگی نیز 60 درصد از زنان دچار میگرن را تحت تاثیر قرار می دهد. این سردرد ها ممکن است پیش از دوره قاعدگی، در طول آن و یا بلافاصله بعد از تمام شدن این دوره و یا در روزهای تخمک گذاری رخ دهند.

می توان گفت به طور عمده اولین عامل محرک تمام سردرد ها، سروتونین است. با این حال نمی توان این هورمون را تنها مقصر و عامل بروز سردرد به شمار آورد. برخی از محققان بر این باور هستند که میگرن، نوعی اختلال وراثتی و ژنتیکی است که به نوعی بر سوخت و ساز سروتونین در بدن تاثیر می گذارد. اما در مورد زنان، تعامل این هورمون با هورمون های خاص زنانه نیز نقش دارد.

میگرن قاعدگی، در اصل توسط هورمون استروژن ایجاد می شود. استروژن، هورمونی زنانه است که به طور خاص عملکرد چرخه قاعدگی را کنترل می کند. زمانی که سطح هورمون های استروژن و پروژسترون تغییر می کند، زنان بیشتر مستعد سردرد خواهند بود. از آنجا که قرص های ضد بارداری بر سطح هورمون استروژن تاثیر می گذارند، زنانی که این قرص ها را مصرف می کنند، ممکن است در دوران قاعدگی بیشتر دچار سردرد باشند.

علائم و نشانه ها

علائم میگرن قاعدگی نیز همانند دیگر سردرد های میگرنی است. سردرد از یک طرف سر شروع می شود. تیر کشیدنِ سر همراه با حالت تهوع، استفراغ یا حساسیت به نور و صدا. در میگرن قاعدگی ممکن است بيست تا شصت دقيقه پیش از وقوع سردرد، مرحله ای به نام اورا (aura ) شروع شود. در این مرحله، بيمار ممکن است جرقه ها و لكه های نوراني را در ميدان ديد خود ببيند و یا قسمت هايی از ميدان ديد خود را تیره و تار ببيند.

سردرد های مربوط به سندرم پیش از قاعدگی یا پی ام اس (PMS)

سردردی كه از چند روز قبل از آغاز خونريزی ماهیانه و قاعدگی رخ می دهد، ميگرن محسوب نمی شود و در واقع بخشی از سندرم پيش از قاعدگی است که علايم ديگری مثل خستگی، درد مفاصل، کاهش ادرار، یبوست، تحريك پذيری و افسردگی، تغييرات خلقی، تغییرات اشتها، حساسيت و درد سينه ها را نیز به همراه دارد. در این دوران معمولا اشتهای فرد بیشتر است و ممکن است اغلب میل به خوراکی های شور یا شیرین پیدا کند.

درمان سردرد قاعدگی

باید به خاطر داشته باشید که تمام داروها دارای عوارض جانبی خاصی هستند و پیش از مصرف هر دارو بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. به طور کلی، برای درمان میگرن قاعدگی نیز همان استراتژی هایی را به کار می گیرند که در درمان میگرن غیرقاعدگی موثر است و برای هر دو این موارد جنبه مهمی که باید در نظر گرفته شود، مدیریت رفتاری است. دوره های قاعدگی نیز یکی از عوامل بسیار زیادی است که زنان را در خطر وقوع سردرد قرار می دهد. چنان که تغییرات هورمونی نیز یکی از این عوامل محرک گوناگون به شمار می رود.

بسیاری از زنانی که از سردرد های قاعدگی رنج می برند، غالبا با مصرف قرص های مسکن درد خود را تسکین می دهند. زمانی که حمله های سردرد خیلی زیاد اتفاق می افتند، خیلی شدید هستند و یا تحمل آن دشوار است، ممکن است نیاز به درمان های پیشگیرانه نیز وجود داشته باشد.

درمان فوری

درمان های موثر و رایج برای این قبیل سردرد ها عبارتند از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID ها)، داروهای دی هیدروارگوتامین (DHE)، قرص های ضد میگرن تریپتان (triptans)، داروهایی که ترکیبی از آسپرین، استامینوفن و کافئین هستند (AAC). اگر حمله های میگرنی شدید را نتوان با این داروها مهار کرد، باید از داروهای مسکن، کورتون ها و دی هیدروارگوتامین ها کمک گرفت.

درمان پیشگیرانه

زنانی که دچار حمله های شدید و مداوم این نوع سردرد ها هستند، باید درمان های پیشگیرانه را مد نظر قرار دهند. برای افرادی که تحت پیشگیری درمانی قرار دارند، لازم است که پیش از شروع قاعدگی، دوز دارویی آنها افزایش یابد. برای افرادی که داروهای پیشگیرانه مصرف نمی کنند (و مبتلا به میگرن قاعدگی هستند) نیز پروفیلاکسی یا پیشگیری دارویی کوتاه مدت قبل از شروع دوره قاعدگی، توصیه می شود. معمولا یکی از گزینه های زیر را به منظور پیشگیری تجویز می کنند: 550 میلی گرم ناپروکسن سدیم (و یا یکی دیگر از انواع NSAID) دو بار در روز، یکی از داروهای تریپتان یا ضد میگرن مثل فروواتریپتان (frovatriptan) به صورت 2.5 میلی گرم دو بار در روز اول و سپس روزانه 2.5 میلی گرم، یک میلی گرم ناراتریپتان (naratriptan) دو بار در روز، 25 میلی گرم سوماتریپتان (sumatriptan) دو بار در روز، 0.2 میلی گرم متیل ارگونوین (methylergonovine) دو بار در روز، DHE یا به صورت اسپری استنشاقی و یا به صورت تزریقی یک میلی گرم دو بار در روز، منیزیوم سولفات (magnesium) برابر با 500 میلی گرم دو بار در روز.

داروهای تریپتان، ارگوتامین و DHE را می توان در زمان خونریزی قاعدگی هم مصرف کرد، بدون اینکه خطر وابستگی ایجاد کنند. این داروها نیز مانند NSAID ها اگر جهت پیشگیری از سردرد، حدود 24 تا 48 ساعت پیش از زمان تقریبی شروع میگرن مصرف شوند، موثر تر خواهند بود.

داروی فلوکسیتین (ضد افسردگی و اضطراب) نیز اگر بین دوران تخمک گذاری و شروع خونریزی قاعدگی مصرف شود، برای پیشگیری از سردرد موثر خواهد بود. به خصوص اگر سردرد همراه با دیگر علائم اختلال نوسانات خلقی پیش از قاعدگی باشد.

درمان هورمونی

اگر درمان های پیشگیرانه چندان موثر نباشد، درمان هورمونی ضروری به نظر می رسد. این درمان شامل دریافت استروژن است که یا به صورت خوراکی تجویز می شود و یا به صورت ترانس دِرمال (transdermal) مورد استفاده قرار می گیرد. در شیوه ترانس درمال، به وسیله پَچ ها (نوارچسب) یا ورقه‌های 10 یا 20 سانتیمترمربعی، روزانه مقدار مشخصی استرادیول از طریق پوست جذب خون سیستمیک می‌شود. ارجح ترین نوع استروژن، استرادیول (قرص 5 میلی گرمی دو بار در روز و یا پَچ 1 میلی گرم) است، زیرا قابل تبدیل به انواع دیگر استروژن فعال نیست.

برای زنانی که 21 روز در ماه از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند، ممکن است از آخرین روز مصرف این قرص ها، شروع مصرف مکمل استروژن نیز تجویز شود. روش دیگری که می توان از قرص های استروژن-پروژسترون ضد بارداری استفاده کرد، به صورت مصرف روزانه این قرص ها است؛ یعنی بی وقفه به مدت 3 تا 6 ماه قرص ضد بارداری هر روز مصرف شود. در اروپا مصرف این قرص ها با این روش برای اطمینان بیشتر تا یک سال توصیه می شود. کاهش خونریزی های ماهیانه نیز یکی دیگر از رویکرد های پیشگیرانه محسوب می شود.