عدم تحمل لاکتوز: علل، علائم و درمان

مقدمه

عدم تحمل لاکتوز مشکلی بسیار رایج در میان افراد است.

در حقیقت این نوع حساسیت، حدود 75 درصد از جمعیت جهان را در برمی گیرد.

افراد دچار این مشکل، زمانی که لبنیات مصرف می کنند، دچار مشکلات گوارشی می شوند که این امر می تواند بر روی کیفیت زندگی فرد اثرگذار باشد.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

حساسیت به لاکتوز، در واقع نوعی اختلال گوارشی است که به دلیل ناتوانی در هضم لاکتوز، یعنی اصلی ترین کربوهیدرات موجود در لبنیات، ایجاد می شود.

این عارضه می تواند علائم گوناگونی از جمله نفخ، اسهال و گرفتگی های شکمی ایجاد کند.

بدن این افراد به میزان کافی آنزیم لاکتاز تولید نمی کند. این آنزیم برای هضم لاکتوز (قند موجود در فراورده های لبنی) مورد نیاز است.

لاکتوز، در واقع نوعی دی ساکارید است، به این معنی که از دو نوع قند تشکیل شده است. در واقع این ماده متشکل از یک مولکول از هر یک از قند های ساده گلوکز و گالاکتوز می باشد.
آنزیم لاکتاز برای شکستن لاکتوز به گلوکز و گالاکتوز مورد نیاز است که این قند ها پس از آن می توانند به جریان خون جذب شده و تبدیل به انرژی گردند.
بدون حضورِ آنزیم لاکتاز به میزان کافی، لاکتوز به صورت هضم نشده وارد روده می شود و مشکلات گوارشی ایجاد می کند.

لاکتوز در شیر مادر نیز وجود دارد و تقریبا تمام افراد از هنگام تولد قابلیت هضم آن را دارند. حساسیت به لاکتوز در کودکان زیر 5 سال، بسیار نادر است.

در حال حاضر، حدود 75 درصد از جمعیت جهان دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، اما میزان شیوع آن در کشورهای مختلف بسیار متغیر است.

دلایل عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز در واقع به دو نوع عمده تقسیم می شود که علت هر یک متفاوت است.

 عدم تحمل لاکتوز اولیه

شایع ترین نوع عدم تحمل لاکتوز، نوع اولیه آن است که در آن با بالا رفتن سن افراد، تولید لاکتاز کاهش می یابد و به همین دلیل لاکتوز به سختی جذب می شود.
این فرم از عدم تحمل لاکتوز ممکن است تا حدی به ژن های فرد مربوط باشد، چرا که در برخی اقوام بیشتر دیده می شود.

مطالعات جمعیت شناسی، چنین برآورد کرده اند که مشکل عدم تحمل لاکتوز در بین اروپاییان حدود 5 تا 17 درصد، در بین مردم آمریکا 44 درصد و  در آفریقا و آسیا حدود 60 تا 70 درصد از افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

نوع ثانویه عدم تحمل لاکتوز به ندرت در بین افراد وجود دارد. این نوع معمولا در اثر یکی از مشکلات گوارشی و یا بیماری جدی تری مثل سلیاک ایجاد می شود. چرا که التهاب در دیواره روده می تواند به کاهش موقت در تولید لاکتاز منجر گردد.

علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز

اگر این عارضه به درستی کنترل نشود، می تواند سبب مشکلات گوارشی جدی شود.

شایع ترین علائم این عارضه عبارتند از:

• نفخ
• دل درد و گرفتگی های شکمی
• تولید گاز
• اسهال

بعضی از افراد نیز ممکن است دچار تهوع و استفراغ، درد در پایین شکم و گاهی اوقات یبوست شوند.

اسهال در نتیجه ی لاکتوزِ هضم نشده در روده کوچک رخ می دهد که باعث حرکت آب در مجرای گوارش می شود.

زمانی که آب به کولون یا روده بزرگ می رسد، لاکتوز توسط باکتری در روده تخمیر گردیده و سبب تولید گاز و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه می شود. در نتیجه، همین امر باعث نفخ، درد و ناراحتی های شکمی می گردد.

شدت علائم می تواند بسته به میزان حساسیت فرد به لاکتوز و همچنین بسته به میزان لاکتوزی که مصرف می کند، متغیر باشد.

اجتناب از  مصرف لاکتوز، به معنی پرهیز از خوردن لبنیات است که سرشار از مواد مغذی می باشند.

لبنیات، در واقع  به معنی فراورده هایی است که از شیر تهیه می شوند.

این فراورده های لبنی حاوی مواد بسیار مغذی و منابع مهم پروتئین، کلسیم و ویتامین های A، D و B12 هستند.

این ترکیب مغذی برای سلامت استخوان های ما بسیار مفید است.

مصرف لبنیات در رژیم غذایی، باعث استحکام و تراکم استخوان ها می شود که در سنین بالا از شکستگی استخوان ها جلوگیری می کند.

همچنین مصرف فراورده های لبنی با کاهش خطرابتلا به دیابت نوع 2 و پیشگیری از چاقی نیز در ارتباط است.

با این حال، افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، ناگزیر هستند که مصرف لبنیات را قطع کرده و یا آن را کاهش دهند و در نتیجه بسیاری از مواد مغزی را نیز از دست می دهند.

کدام مواد غذایی حاوی لاکتوز می باشند؟

لاکتوز در لبنیات و یا فراورده های غذایی که حاوی لبنیات می باشند، یافت می شود.

فراورده های لبنی حاوی لاکتوز:

• شیر گاو (همه انواع آن)
• شیر بز
• پنیر (انواع آن)
• بستنی
• ماست
• کره

برخی مواد غذایی که گاهی ممکن است حاوی لاکتوز  باشند:

غذاهایی که در تهیه آنها از لبنیات استفاده شده نیز حاوی مقدار کمی لاکتوز هستند که موارد زیر از آن جمله اند:

• غذاهایی که در ترکیب آنها از سس شیر استفاده شده است، مثل پاستا.
• بیسکوئیت ها، کیک و کلوچه ها
• شکلات ها و آب نبات های شیری
• غلات صبحانه
• سوپ های فوری و آماده
• گوشت های فراویری شده و سوسیس ها
• غذاهای آماده و فوری
• نان ها
• چیپس سیب زمینی، آجیل و ذرت های طعم دار
• دسرها

با خواندن برچسب روی محصولات، می توانید دریابید که کدام یک حاوی محصولات لبنی می باشند.

در فهرست ترکیبات که بر روی برچسب محصولات درج شده است، محصولات لبنی غالبا با این نام ها ذکر می شوند:

• شیر
• شیر خشک
• شیر جامد
• آب پنیر
• پروتئین آب پنیر
• کازئین شیر
• کشک
• شکر شیر
• دوغ
• پنیر
• شیر مالت
• شیر خشک جامد
• خامه ترش
• کنسانتره پروتئین آب پنیر.

محصولات حاوی اسید لاکتیک، لاکتالبومین، لاکتات یا کازئین دارای لاکتوز نیستند.

افراد دچار عدم تحمل لاکتوز، ممکن است با مصرف بعضی از فراورده های لبنی مشکلی نداشته باشند.

تمام فراورده های لبنی حاوی لاکتوز هستند، اما این بدان معنا نیست که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز به کلی نمی توانند لبنیات مصرف کنند. بلکه اغلب این افراد با مصرف مقدار کمی لاکتوز مشکلی ندارند. مثلا نسبت به ترکیب شیر و چای حساسیتی از خود نشان نمی دهند، اما خوردن ترکیبی از یک کاسه شیر و غلات صبحانه برایشان ناراحتی ایجاد می کند.

به نظر می رسد که افراد دارای حساسیت لاکتوز، می توانند در طی روز مقدار 18 گرم لاکتوز را تحمل کنند.

در حقیقت تحقیقات نشان می دهد که این افراد در هر بار مصرف لبنیات تنها قادر به تحمل 12 گرم لاکتوز هستند که معادل یک فنجان شیر (230 میلی لیتر) است.  

برخی از پنیرها نیز در هر وعده حاوی یک گرم لاکتوز هستند. مثل پنیر چدار، سوییسی، کالبی، مونتری جک و موتزارلا.

جالب است بدانید که ماست نسبت به انواع دیگر لبنیات، برای افراد دارای حساسیت لاکتوز، مشکلات کمتری ایجاد می کند.

منابع عالی کلسیم غیر لبنی

لبنیات منابع بسیار خوبی از کلسیم هستند اما الزاما خوردن لبنیات ضروری نیست.
بدون مصرف لبنیات نیز می توانید کلسیم کافی و مورد نیاز بدن خود را تامین کنید.
مصرف 1000 میلی گرم کلسیم در روز توصیه می شود.

برخی از منابع غیر لبنی دارای کلسیم بالا عبارتند از:

• مواد غذایی سرشار از کلسیم: بسیاری از مواد غذایی غنی از کلسیم می باشند. از جمله آب میوه ها، نان و شیرهای غیر لبنی مثل شیر بادام یا شیر سویا.پیش از استفاده از این محصولات، پاکت آن را تکان دهید، چرا که کلسیم موجود در آن ممکن است ته نشین شود.
• ماهی بی استخوان: ثل ماهی ساردین و غیره که حاوی مقدار کلسیم بالایی هستند.
• غذاهای گیاهی دارای کلسیم بالا: بسیاری از غذاهای گیاهی حاوی مقادیی کلسیم هستند. اما با وجود آنتی مغذی هایی مثل فیتات و اگزالات، این کلسیم به خوبی جذب نمی شود.  

در اینجا لیستی از غذاهای فاقد لاکتوز وجود دارد که دارای کلسیم بالا هستند:

• شیرهای غنی از کلسیم غیر لبنی: 300 میلی گرم کلسیم در هر 8 اونس (240 میلی لیتر).
• آب میوه ها و آب سبزیجات  غنی شده با کلسیم: 300 میلی گرم کلسیم در هر 8 اونس (240 میلی لیتر).
• توفو غنی شده با کلسیم: 200 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.  
• کلم برگ پخته: 200 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.
• انجیر خشک: 100 میلی گرم کلسیم در تعداد پنج انجیر
• کلم پیچ: 100 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.
• کلم بروکلی: 100 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.
• سویا: 100 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.
• تمپه (نوعی خوراک که آمیزه خمیر سویا و قارچ است): 75 میلی گرم کلسیم در هر نصف فنجان.
• روغن بادام: 75 میلی گرم کلسیم در 2 قاشق غذاخوری.
• دانه کنجد: 75 میلی گرم کلسیم در 2 قاشق غذاخوری.

درمان عدم تحمل لاکتوز

اگر نمی خواهید از مصرف لبنیات دست بکشید، می توانید از درمان های طبیعی و خانگی موجود برای برطرف کردن این مشکل استفاده  کنید.

مکمل های آنزیم

می توانید برای هضم لاکتوز از مکمل آنزیم استفاده کنید. این مکمل ها به صورت قرص و یا قطره هایی که می توانید آنها را به غذای خود بیفزایید، موجود می باشند.

البته باید گفت که میزان اثر گذاری این مکمل ها از فردی به فرد دیگر متغیر است. با این حال برای عده ای از افراد، این مکمل ها بسیار سودمند واقع می شوند.

در یکی از مطالعات انجام شده، میزان تاثیر گذاری سه نوع مختلف مکمل آنزیم لاکتاز در افراد حساس به لاکتوز، مورد بررسی قرار گرفت. این افراد 20 تا 50 گرم لاکتوز مصرف کرده بودند.
هر سه مکمل لاکتاز، علائم کلی حساسیت لاکتوز را در افرادی که 20 گرم لاکتوز مصرف کرده بودند، بهبود بخشید. اما این مکمل ها برای افرادی که تا 5 گرم لاکتوز مصرف کرده بودند، موثر واقع نشد.

بدن خود را به مصرف لاکتوز عادت دهید.

اگر حساس به لاکتوز هستید، به طور کلی این ماده را کنار نگذارید و سعی کنید گاهی در وعده های غذایی خود مقداری لاکتوز مصرف کنید. با این کار، به بدن خود کمک می کنید که خود را با این ماده منطبق و سازگار سازد.

تحقیقاتی که تا کنون در این زمینه صورت گرفته فراوان نیست، اما تحقیقات ابتدایی نیز نتایج مثبتی را نشان می دهند.

یکی از تحقیقات کوچک و مختصر در این زمینه نشان می دهد که 9 نفر از کسانی که دچتار حساسیت لاکتوز بودند، بعد از 16 روز مصرف این ماده، واکنش های بهتری نسبت به تحمل آن از خود نشان دادند.

هرچند تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است تا بتوان توصیه های قطعی ارائه داد، اما امکان این امر وجود دارد که بتوانید سیستم گوارش خود را به تحمل لاکتوز عادت دهید.

پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها

پروبیوتیک ها، ریز جانوران یا میکرو ارگانیسم هایی هستند که برای سلامت افراد مفید اند.

پری بیوتیک ها نیز انواعی از فیبر ها هستند که مانند غذا برای این باکتری ها عمل می کنند و باکتری های مفید در روده شما از آن تغذیه می کنند.
برخی از انواع پروبیوتیک ممکن است بیش از دیگر انواع برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز موثر واقع شوند.
یکی از مفید ترین انواع پروبیوتیک، بیفیدوباکتریوم (Bifidobacteria) است که اغلب در ماست پروبیوتیک و برخی مکمل ها  یافت می شود.

مرجع

https://www.healthline.com/nutrition/lactose-intolerance-101#section3