شرح بیماری

خشکی دهان یا زروستومیا (xerostomia)، زمانی ایجاد می شود که غدد بزاقی برای حفظ رطوبت دهان، به حد کافی بزاق تولید نمی کنند.

خشکی دهان، اغلب ممکن است از عوارض جانبی برخی داروها باشد و یا در اثر بالا رفتن سن یا شیمی درمانی برای درمان سرطان اتفاق بیفتد.

اما به طور نادر نیز ممکن است این عارضه در اثر نوعی بیماری ایجاد شود که مستقیما بر روی غدد بزاقی تاثیر می گذارد.

بزاق دهان با خنثی کردن اسیدی که باکتری ها تولید می کنند، و همچنین با محدود کردن رشد باکتری ها و از بین بردن ذرات غذا، به جلوگیری از پوسیدگی دندان ها کمک می کند.

به کمک بزاق دهان، بهتر می توان مزه غذاها را چشید و همچنین راحت تر می توان غذا را جوید و قورت داد. به علاوه، آنزیم های موجود در بزاق باعث هضم بهتر غذا می شوند.

کاهش بزاق و خشک شدن دهان می تواند تنها یک وضعیت آزار دهنده باشد و یا مشکلات گسترده تری برای سلامت فر در پی داشته باشد؛ از بیماری های دندان و لثه گرفته تا کاهش میزان اشتها و لذت بردن از خوردن غذا.

درمان خشکی دهان، با توجه به علت این عارضه، متفاوت است.

نشانه های خشکی دهان

اگر بزاق به اندازه کافی ترشح نشود، ممکن است به طور دائم و یا در اکثر مواقع دچار این علائم باشید:

خشکی یا احساس چسبندگی در دهان
بزاق غلیظ و چسبنده
بوی بد دهان
دشواری در بلع، جویدن و صحبت کردن
گلودرد یا خشکی گلو
خشکی یا شیاردار شدن زبان
تغییر در حس چشایی
مشکل در استفاده از دندان مصنوعی

علاوه بر این موارد، خشکی دهان ممکن است باعث چسبیدن رژ لب به دندان ها شود.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر به طور مداوم دچار علائم خشکی دهان هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

علت بیماری

چنان که گفتیم، اگر غدد بزاقی نتوانند برای مرطوب نگه داشتن دهان به حد کافی بزاق تولید کنند، فرد دچار خشکی دهان خواهد شد. این شرایط می تواند در اثر عوامل زیر ایجاد شود:

داروها: خشکی دهان می تواند یکی از عوارض جانبی بسیاری از داروها، از جمله برخی داروهای بدون نسخه باشد. از میان این قبیل داروها می توان به ضد افسردگی ها، داروهای ضد فشار خون و ضد اضطراب، برخی از آنتی هیستامین ها (داروهای ضد حساسیت)، دکونژستان ها، شل کننده های عضلات و مسکن ها اشاره کرد.
سالمندی و افزایش سن: بسیاری از افراد مسن با بالا رفتن سن خشکی دهان را تجربه می کنند. عوامل دخیل در این عارضه نیز شامل استفاده از داروهای خاص، تغییر در توانایی بدن برای پردازش داروها، کمبود مواد مغذی در بدن و وجود بیماری های مزمن و دراز مدت است.
درمان سرطان: داروهای شیمی درمانی می توانند ماهیت بزاق و مقدار آن را تغییر دهند. این عارضه ممکن است موقتی بوده و بعد از درمان، عملکرد بزاق عادی شود. پرتو درمانی سر و گردن نیز می تواند به غدد بزاقی آسیب رسانده و باعث کاهش قابل توجه در تولید بزاق شود. این مشکل بسته به دوز پرتوها و منطقه ی درمان، می تواند موقتی و یا دائمی باشد.
آسیب عصبی: صدمات یا جراحی هایی که باعث ایجاد آسیب عصبی به نواحی سر و گردن می شود، ممکن است منجر به خشکی دهان شود.
سایر بیماری ها: خشکی دهان ممکن است در اثر بیماری های خاصی مثل دیابت، سکته، عفونت قارچی دهان (برفک)، بیماری آلزایمر و یا به دلیل بیماری های خودایمنی از جمله سندرم شوگرن یا بیماری ایدز یا اچ آی وی ایجاد شود. همچنین خروپف کردن و خوابیدن با دهان باز نیز باعث خشکی دهان می شود.
مصرف دخانیات و الکل: مصرف الکل و سیگار کشیدن می تواند علائم خشکی دهان را تشدید کند.
مصرف مواد روان گردان: مصرف ماده مت‌آمفتامین که آن را با نام های خیابانی کریستال یا شیشه نیز می شناسند، می‌تواند خشکی شدید دهان ایجاد کند و باعث فساد دندان ها شود. مصرف ماری جوانا نیز باعث خشکی دهان خواهد شد.

عوارض و پیامد ها

کمبود بزاق و خشکی دهان ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

افزایش پلاک یا جرم دندان، خرابی و فساد دندان ها و لثه
زخم دهان
عفونت قارچی دهان (برفک)
زخم یا ترک های پوستی در گوشه های دهان و ترک لب ها
کمبود مواد مغذی بدن به دلیل مشکل در جویدن و بلع غذا

تشخیص بیماری

پزشک برای درک علت خشکی دهان، از سابقه پزشکی و بیماری های فرد سوال می کند، داروهای مصرفی او را مورد بررسی قرار می دهد و همچنین به معاینه دهان بیمار می پردازد.

گاهی اوقات برای تشخیص نیاز به آزمایشات خون یا تصویر برداری و اسکن از غدد بزاقی وجود دارد. همچنین آزمایشاتی وجود دارد که میزان تولید بزاق را ارزیابی می کند و از این طریق می توان علت خشکی دهان را دریافت. اگر پزشک به سندرم شوگرن (نوعی اختلال التهابی مزمن و وابسته به دستگاه ایمنی) مشکوک شود، می تواند یک بیوپسی یا نمونه گیری از سلول های بزاقی که توسط غدد بزاقی تولید شده است انجام دهد. برای این منظور آب دهان بیمار مورد آزمایش قرار می گیرد.

درمان بیماری

درمان خشکی دهان نیز به علت آن بستگی دارد. پزشک یا دندان پزشک ممکن است روش های زیر را برای درمان این عارضه توصیه کند:

تغییر داروهایی که باعث خشکی دهان می شوند: اگر پزشک تشخیص دهد که علت خشکی دهان در اثر عوارض دارویی ایجاد شده است، ممکن است دوز داروهای مصرفی بیمار را تغییر دهد و یا داروهای او را عوض کند و به جای آن دارویی تجویز کند که چنین عارضه ای ایجاد نمی کند.
توصیه به استفاده از مرطوب کننده دهان: این محصولات شامل دهان شویه های بدون نسخه، داروهای تجویزی، بزاق مصنوعی یا مرطوب کننده های دهانی است. دهان شویه های مخصوص خشکی دهان به خصوص انواعی که دارای زایلیتول (Xylitol) هستند، می تواند موثر باشد. برخی از این محصولات از فساد دندان نیز جلوگیری می کنند.

اگر فرد دچار خشکی شدید دهان باشد، پزشک یا دندان پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:

تجویز دارو برای تحریک ترشح بزاق: برای این منظور پزشک ممکن است قرص پیلو کارپین (سالاژن) یا سویملین (Evoxac) تجویز کند.
محافظت از دندان ها: برای جلوگیری از پوسیدگی های دندان، پزشک ممکن است فلوراید درمانی و یا استفاده از دهان شویه های مخصوص را توصیه کند.

سبک زندگی و مراقبت های خانگی

علاوه بر توصیه های پزشکی، رعایت نکات و توصیه های زیر نیز می تواند خشکی دهان را کاهش دهد:

برای مرطوب نگه داشتن دهان، می توانید طی روز جرعه جرعه آب یا آب میوه های بدون شکر بنوشید و یا تکه های یخ را بمکید. به هنگام خوردن غذا نیز گاهی آب بنوشید تا به جویدن، بلع و هضم بهتر غذا کمک کند.
آدامس های بدون شکر بجوید و یا آبنبات های بدون شکر بمکنید. انواعی که حاوی زایلیتول نیز هستند، می توانند به جلوگیری از پوسیدگی دندان نیز کمک می کنند. هرچند که این ماده (در صورتی که زیاد مصرف شود) در برخی افراد نفخ و مشکلات گوارشی ایجاد می کند.
می توانید از ترکیبات بزاقی مصنوعی حاوی زایلیتول نیز استفاده کنید.
از راه بینی نفس بکشید: اگر دچار خروپف در خواب هستید، بهتر است این مشکل را درمان کنید تا باعث خشکی دهان نشود.
می توانید به هنگام شب به کمک یک دستگاه بخور، هوای اتاق را مرطوب نگه دارید.
برای پیشگیری از ترک خوردن لب ها، از کرم ها و مرطوب کننده های لب استفاده کنید.

همچنین بهتر است از مصرف موادی که مشکل خشکی دهان را شدت می بخشند، پرهیز کنید. موارد زیر از این جمله اند:

کافئین و الکل: مصرف زیاد کافئین و الکل نیز باعث خشکی دهان می شود. بهتر است از دهان شویه های حاوی الکل نیز استفاده نکنید.
دخانیات: کشیدن سیگار و قلیان نیز باعث خشکی و آزردگی دهان می شود.
داروهای ضد حساسیت بدون نسخه: آنتی هیستامین ها و دکونژستان های بدون نسخه می توانند خشکی دهان را شدت بخشند.
مواد غذایی شیرین و اسیدی: مصرف زیاد آب نبات ها و شیرینی ها می تواند باعث خرابی دندان ها شود و خوراکی های تند و تیز یا شور هم ممکن است ناراحتی های دهانی ایجاد کنند.

براق دهان، برای سلامت دهان و دندان بسیار با اهمیت است. اقدامات زیر برای محافظت از دندان ها، می تواند مشکل خشکی دهان را نیز کاهش دهد.