شرح بیماری

شبکه بازویی یا براکیال (brachial plexus)، شبکه‌ای از اعصاب است که پیام هایی را از نخاع به گردن، شانه و دست ارسال می کند. آسیب شبکه بازویی زمانی اتفاق می افتد که این اعصاب، کشیده، فشرده و یا در موارد وخیم تر، پاره شوند و اتصال آنها از طناب نخاعی قطع گردد.

آسیب های جزئی شبکه براکیال که سندرم استینگر (stinger) و بِرنِر (burner) نامیده می شوند، بیشتر در ورزش های تماسی و پُر برخورد مثل فوتبال رخ می دهند.

نوزادان نیز گاهی ممکن است در حین تولد، متحمل آسیب شبکه براکیال شوند.

همچنین شرایط دیگری مثل التهاب یا تومور نیز می تواند باعث آسیب شبکه براکیال شود.

شدیدترین انواع آسیب های شبکه براکیال معمولا در حین تصادفات خودرویی یا موتور سیکلت رخ می دهند. این آسیب می تواند موجب فلج دست یا بازو شود و حس و عملکرد آن را به کلی از بین ببرد.

عمل های جراحی از جمله پیوند عصب، انتقال عصب یا عضله می تواند عملکرد دست آسیب دیده را باز گرداند.

علائم و نشانه ها

نشانه ها و علائم آسیب شبکه بازویی می تواند بسته به شدت و محل آسیب، بسیار متغیر باشد. در این موارد معمولا فقط یک دست دچار آسیب می شود.

آسیب هایی با شدت کمتر

آسیب های جزئی تر معمولا طی ورزش های پر برخورد مثل فوتبال یا کُشتی اتفاق می افتند. در این آسیب ها، اعصاب شبکه براکیال کشیده و فشرده می شوند. چنان که گفتیم این آسیب ها را سندرم استینگر و سندرم برنر می خوانند که می توانند علائم زیر را ایجاد کنند:

حسی شبیه شوک الکتریکی و احساس سوزشی که به سرعت در تمام طول دست و بازو منتشر می شود.
بی حسی و ضعف در دست و بازو

این علائم معمولا چند ثانیه یا چند دقیقه بیشتر طول نمی کشند، اما در بعضی افراد ممکن است برای چند روز یا بیشتر نیز دوام یابند.

آسیب های شدیدتر

علائم شدیدتر، از آسیب هایی ناشی می شوند که شدیدا به اعصاب صدمه وارد کرده و یا آنها را پاره می کنند. شدیدترین آسیب شبکه براکیال که صدمه جدا شدگی (avulsion) خوانده می شود، زمانی اتفاق می افتد که ریشه ی عصب از طناب نخاعی جدا می شود.

علائم آسیب های شدید شبکه براکیال می توانند شامل موارد زیر باشند:

ضعف یا ناتوانی حرکتی برخی عضلات دست، بازو یا شانه
بی حسی و ناتوانی کامل حرکتی در دست
درد شدید

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

آسیب های شبکه براکیال، می توانند ناتوانی و ضعف همیشگی و دائمی ایجاد کنند.

حتی اگر این آسیب ها و علائم آن جزئی به نظر برسند، باز هم نیاز به مراقبت پزشکی وجود دارد. به خصوص در صورت داشتن علائم زیر، بهتر است حتما به پزشک مراجعه کنید:

سندرم برنر یا استینگر عود کننده
ضعف در دست و بازو
درد گردن
وجود علائم در هر دو دست

علت ها

صدمه به اعصاب فوقانی که شبکه براکیال را تشکیل می دهند، زمانی اتفاق می افتد که شانه به سمت پایین و گردن به سمت بالا کشیده می شود. احتمال آسیب اعصاب تحتانی نیز زمانی بیشتر است که بازو به سمت بالای سر کشیده می شود.

این آسیب ها به روش های گوناگون از جمله موارد زیر ممکن است اتفاق بیفتند:

ورزش های پُر برخورد: بسیاری از بازیکنان فوتبال ممکن است دچار آسیب برنر یا سندرم استینگر شوند که حین برخورد با بازیکنان دیگر در زمین بازی، اعصاب شبکه براکیال بیش از حد کشیده می شود.
زایمان های دشوار: نوزادان نیز ممکن است حین تولد متحمل این آسیب شوند. این وضعیت معمولا در اثر وزن زیاد نوزاد، وضعیت وارونگی جنین (سر رو به بالا) و یا در زایمان های طولانی رخ می دهد. اگر شانه های نوزاد در کانال زایمان گیر کند، خطر فلج شبکه براکیال افزایش می یابد. در این موارد، اغلب اعصاب فوقانی آسیب می بیند که این وضعیت را فلج اِرب می نامند (Erb's palsy).
ضربه: چند نوع از ضربه های شدید؛ مثل تصادفات خودرو و موتورسیکلت، افتادن از ارتفاع یا صدمات ناشی از اصابت گلوله می توانند منجر به آسیب شبکه براکیال شوند.
تومورها و درمان سرطان: در طول آسیب براکیال، ممکن است تومورهایی ایجاد شود که به شبکه براکیال آسیب وارد کرده و به اعصاب نیز انشعاب یابد. همچنین درمان های رادیو گرافی یا پرتو درمانی که در ناحیه قفسه سینه انجام می شوند نیز، ممکن است باعث آسیب به شبکه براکیال شوند.

عوامل خطر

شرکت در ورزش های تماسی و پر برخورد، به خصوص فوتبال و کُشتی و درگیر شدن در تصادفات پر سرعت موتور سیکلت، احتمال خطر آسیب شبکه براکیال را افزایش می دهد.

عوارض و پیامدها

آسیب های شبکه براکیال عمدتا چه در نوزادان رخ دهند و چه در بزرگسالان، به مرور زمان و بدون صدمات ماندگار بهبود می یابند. اما برخی از این آسیب ها نیز ممکن است مشکلاتی موقتی یا دائمی از جمله موارد زیر ایجاد کنند:

خشکی و سفتی مفاصل: فلج دست یا بازو می تواند خشکی مفاصل ایجاد کند. در این حالت، حتی اگر نهایتا قدرت دست و بازوی خود را دوباره بازیابید، باز هم حرکت کردن کمی دشوار تر خواهد شد. به همین دلیل، معمولا پزشک توصیه می کند که تا زمان بهبودی، فیزیوتراپی انجام دهید.

درد: این عارضه در اثر آسیب عصبی رخ می دهد و ممکن است مزمن شود.
بی حسی: اگر دست یا بازویتان بی حس شود، ممکن است در نتیجه ی این بی حسی، بدون توجه به خطر، دستتان را بسوزانید یا متحمل آسیب های دیگر شوید.
آتروفی عضلانی: پس از وقوع آسیب، مدت زمان زیادی طول می کشد تا اعصاب بازسازی شوند. تا آن زمان، ناتوانی در استفاده از عضو آسیب دیده باعث می شود که عضلات مربوطه دچار انحطاط شده و از بین بروند.
ناتوانی و نقص عضو دائمی: این که پس از یک آسیب شبکه براکیال تا چه اندازه بهبود یابید، بستگی به عوامل متعدد دارد؛ از جمله سن، نوع آسیب، محل و شدت آسیب. حتی بعد از جراحی نیز برخی افراد به طور دائمی دچار ضعف یا فلج عضلانی خواهند بود.

پیشگیری

اگر چه اغلب آسیب های شبکه براکیال قابل پیشگیری نیستند، اما بعد از وقوع آسیب می توانید اقداماتی برای کاهش عوارض آن انجام دهید:

برای خودتان: اگر به طور موقت نمی توانید از دست یا بازوی خود استفاده کنید، بهتر است به کمک تمرینات و نرمش های دامنه حرکتی و فیزیوتراپی، از خشکی مفاصل جلوگیری کنید. اگر دستتان دچار بی حسی است، مراقب باشید دچار سوختگی یا بریدگی دست نشوید چرا که آن را حس نمی کنید. اگر ورزشکار هستید و دچار آسیب در قسمت شبکه براکیال شده اید، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که هنگام ورزش از پَدهای مخصوص برای محافظت از ناحیه آسیب دیده استفاده کنید.
برای فرزندتان: اگرکودک شما دچار فلج شبکه براکیال است، بسیار مهم است که مفاصل و عضلات عملکردی کودک را هر روز نرمش دهید. می توانید این کار را از چند هفتگی نوزادتان شروع کنید. این اقدام باعث می شود تا از خشکی دائمی مفاصل پیشگیری شود و عضلات کارکردی کودک، قوی و سالم بمانند.

تشخیص بیماری

برای تشخیص این وضعیت، پزشک علائم را بررسی کرده و یک معاینه فیزیکی انجام می دهد. برای تشخیص درجه و شدت آسیب شبکه براکیال، ممکن است نیاز باشد که یک یا چند تا از آزمایشات زیر را نیز انجام دهید:

الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله (EMG): طی این آزمایش، پزشک یک سوزن الکترود را از طریق پوست شما وارد عضلات مختلف می کند. این تست، فعالیت الکتریکی عضلات را در حالت انقباض و در حالت استراحت ارزیابی می کند. زمانی که سوزن الکترود وارد عضله می شود، ممکن است کمی درد احساس کنید، اما اغلب افراد به هنگام انجام این تست، مشکل و ناراحتی خاصی ندارند.
مطالعات هدایت عصبی: این آزمایشات، غالبا به عنوان بخشی از نوار عصب و عضله انجام می شود و زمانی که جریان ضعیفی از اعصاب می گذرد، سرعت انتقال و هدایت عصبی را اندازه گیری می کند. این آزمایش اطلاعاتی در مورد میزان عملکرد درست اعصاب در اختیار پزشک قرار می دهد.
تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): این آزمایش، از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی استفاده می کند تا بتواند تصاویر دقیق تری از داخل بدن از زوایای گوناگون ایجاد کند. این آزمایش می تواند میزان آسیب وارده شده به شبکه براکیال را مشخص سازد و وضعیت سرخرگ ها را بررسی کند که برای بازسازی عضو بسیار مهم است. متُدهای جدید ام آر آی که دارای رزولوشن بالا هستند و رزونانس مغناطیسی نوروگرافی نامیده می شود نیز ممکن است برای این منظور به کار گرفته شود.
سیتی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری (CT): این نوع تصویربرداری، از یک سری اشعه ایکس برای تهیه تصاویر قطعه قطعه از داخل بدن استفاده می کند. سیتی میلوگرافی (CT myelography) نیز از تزریق یک ماده حاجب به داخل مایع نخاعی استفاده می کند تا طی آزمایش سیتی اسکن، یک تصویر واضح از طناب نخاعی و ریشه اعصاب به دست دهد. این آزمایش را معمولا زمانی انجام می دهند که ام آر آی نمی تواند اطلاعات لازم را در اختیار پزشک قرار دهد.

درمان بیماری

درمان، غالبا بسته به عوامل مختلفی مثل شدت آسیب، نوع آسیب، مدت زمانی که از وقوع آسیب یا عوارض مربوط به آن گذشته است، متغیر است.

اعصابی که فقط کشیده شده اند، غالبا بدون نیاز به درمان، به مرور زمان بهبود می یابند.

پزشک ممکن است برای بهبود عملکرد عضله و مفصل و پیشگیری از خشکی مفاصل، انجام فیزیوتراپی و تمرینات دامنه حرکتی را توصیه کند.

درمان جراحی نیز برای ترمیم آسیب شبکه براکیال، باید طی 6 تا 7 ماه پس از آسیب صورت بگیرد. میزان موفقیت جراحی هایی که دیرتر از 7 ما انجام می شوند، غالبا کمتر است.

بافت عصبی به آرامی تشکیل می گردد و ممکن است چندین سال طول بکشد تا مزایای عمل جراحی احساس شود. در طول دوره نقاهت، باید با نرمش های مخصوص، انعطاف مفاصل خود را حفظ کنید. برای پیشگیری از انحنای دست به سمت داخل، ممکن است از اسپلینت استفاده شود.

انواع آسیب

پیوند عصب: در این عمل، بخش آسیب دیده ی شبکه براکیال را برمی دارند و آن را با قسمتی از اعصابی که آن را از دیگر نقاط بدن برداشته اند، جایگزین می کنند. این اقدام، قدرت و عملکرد دست آسیب دیده را احیا می کند.
انتقال عصبی: زمانی که ریشه ی عصب از طناب نخاعی جدا می شود، جراحان معمولا عصبی را که دارای اهمیت کمتر اما دارای عملکرد درست است، به عصب مهم تری متصل می کنند که کارایی ندارد.
انتقال عضله: در این عمل، پزشک جراح، عضله یا تاندونی را از دیگر قسمت های بدن و معمولا از قسمت ران خارج می کند و آن را به دست و بازو انتقال می دهد و اتصال اعصاب و عروق خونی را نیز مجددا برقرار می سازد تا خون رسانی به عضله نیز به درستی صورت گیرد.

کنترل درد

دردی که در اثر شدید ترین انواع آسیب شبکه براکیال ایجاد می شود، دردی ناتوان کننده همراه با سوزش مداوم است. این درد معمولا در بیشتر افراد طی سه سال از بین خواهد رفت. اگر به کمک داروها نتوان این نوع درد را کنترل کرد، پزشک می تواند یک جراحی انجام دهد که توسط این عمل سیگنال های دردی که از بخش آسیب دیده ی طناب نخاعی می آیند، قطع خواهند شد.