اسکن تیروئید

اسکن تیروئید چیست؟

اسکن تیروئید، نوعی فرایند تصویر برداری خاص است که با استفاده از آن، غده تیروئید را مورد معاینه قرار می دهند؛ غده ای که متابولیسم و سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند و در زیر گلو قرار دارد.

این نوع اسکن، معمولا برای ارزیابی کارکرد غده تیروئید، از طب هسته ای بهره می برد که در آن برای تشخیص بیماری ها، از مقادیر کمی مواد رادیو اکتیو استفاده می شود.

غالبا در آزمایشات تیروئید از جمله اسکن تیروئید، از یُد رادیو اکتیو استفاده می شود، که به صورت تزریقی یا خوراکی وارد بدن می شود. در بیشتر انواع سرطان های تیروئید، ماده یُد به صورت طبیعی جذب می شود. یُد رادیواکتیو در بافت های غده تیروئید تجمع پیدا می کند.

تصویربرداری به کمک یک اسکنر یا دوربین دارای اشعه گاما که روی گردن تنظیم می شود و تصاویری از تجمع یُد در غده تیروئید ثبت می شود. سپس کاهش یا افزایش فعالیت غده را با ظرفیت استفاده غده از ید مورد بررسی قرار می دهند.

پزشک از نتایج این آزمایش جهت سنجش عملکرد غده تیروئید استفاده می کند.

موارد استفاده از اسکن تیروئید

اسکن تیرئید از این جهت اهمیت دارد که پزشک با استفاده از آن می تواند تشخیص دهد که آیا غده تیروئید شما عملکرد نرمال دارد یا نه.

همچنین ممکن است برای اندازه گیری واکنش های تیروئید، یک تست بازجذب ید رادیواکتیو (RAIU) نیز همراه با اسکن انجام شود.

ماده رادیو اکتیوی که رادیوایزوتوپ (radioisotope) یا ردیاب رادیو نوکلئید (radionuclide) نام دارد، پیش از انجام آزمایش به صورت تزریقی و یا خوراکی (شربت یا قرص) وارد بدن می شود. این ردیاب، در بدن اشعه گاما آزاد می کند. اسکنر و دوربین های مخصوص می توانند این نوع انرژی را در بیرون از بدن شناسایی کنند. 

دوربین محل تیروئید را بررسی می کند و با دنبال کردن ردیاب، می تواند روند پردازش های غده تیروئید را ارزیابی کند.

این دوربین، با استفاده از کامپیوتر تصاویری خلق می کند که ساختار و عملکرد تیروئید را بر اساس فعل و انفعالات آن با ردیاب، با جزئیات کامل نشان می دهند.

از اسکن تیروئید برای ارزیابی ناهنجاری هایی که در معاینات فیزیکی یا در تست های آزمایشگاهی مشاهده می شوند نیز بهره می گیرند. از تصاویری که با اسکن تیروئید تهیه می شوند، می توان برای تشخیص موارد زیر استفاده کرد:

• توده ها، برآمدگی ها (کیست ها) و زائده های دیگر
• التهاب یا تورم
• فعالیت بیش از حد غده تیروئید یا همان پرکاری تیروئید
• کمبود فعالیت این غده یا کم کاری تیروئید
• گواتر که به معنی بزرگ شدن غده تیروئید است.
• سرطان تیروئید

یک تست RAIU، عملکرد غده تیروئید را ارزیابی می کند. زمانی که تیروئید، ید رادیواکتیو را جذب می کند، از پردازش این ماده برای ساختن هورمون های تیروئید بهره می گیرد. پزشک می تواند با اندازه گیری میزان ید رادیواکتیو در غده تیروئید، روش تولید هورمون های تیروئید را ارزیابی کند.

جستجوی متاستاز(metastatic survey)، یکی از انواع اسکن تیروئید است که به خصوص برای بیمارانی که دارای سرطان های تیروئید هستند، مورد استفاده قرار می گیرد. این مطالعه با تشخیص محل جذب ید، می تواند تعیین کند که سرطان تا چه حد پیشرفت کرده است. این عمل معمولا بعد از جراحی های تیروئید یا برداشتن غده تیروئید صورت می گیرد و با استفاده از آن می توان، قسمت هایی از غده تیروئید را که بعد از عمل باقی مانده اند، شناسایی کرد.

فرایند اسکن تیروئید

 اسکن های تیروئید را معمولا به صورت سرپایی در مراکز پزشکی هستی انجام می دهند. طی این فرایند ممکن است متخصص غدد نیز در محل حضور داشته باشد و یا یک تکنسین پزشکی هسته ای به تنهایی آن را انجام دهد.

پیش از انجام هر نوع اسکن تیروئید، ماده رادیونوکلئید را به صورت قرص، شرب و یا آمپول دریافت می کنید. پس از گذشت مدت زمان لازم برای جذب ید رادیواکتیو، می توانید به مرکز پزشکی هسته ای برای انجام آزمایش بازگردید.

فرایند انجام اسکن تیروئید

برای انجام اسکن تیروئید بدون تست RAIU (تست جذب ید)، بر روی تخت معاینه دراز می کشید و سر را کاملا به عقب متمایل می کنید تا گردنتان کشیده شود. دوربین بر روی گردن تنظیم می شود و تصویربرداری حد اقل از سه زاویه صورت می گیرد. از شما خواسته می شود که تا اتمام تصویربرداری کاملا بی حرکت باقی بمانید. این فرایند حدود 30 دقیقه طول می کشد.

فرایند تست RAIU

تست RAIU را 6 تا 24 ساعت پس از دریافت ماده رادیونوکلید، انجام می دهند. برای انجام این تست، بر روی یک صندلی می نشینید. یک پروب مخصوص بر روی غده تیروئید شما قرار می دهند که تظاهرات رادیواکتیو را اندازه می گیرد. این آزمایش معمولا چند دقیقه بیشتر طول نمی کشد.

14 ساعت بعد از انجام آزمایش اول، دوباره به مرکز پزشکی هسته ای باز می گردید تا آزمایش دیگری انجام دهید. با این روش، پزشک می تواند میزان هورمون های تیروئیدی را که بین دو آزمایش تولید شده است، اندازه بگیرد.

فرایند جستجوی متاستاز (Metastatic survey)

بیمار برای این آزمایش، مقداری یُد رادیو اکتیو به صورت قرص دریافت می کند. سپس 2 تا 7 روز صبر می کند تا این ماده به دیگر نقاط بدن نیز گسترش یابد.

در روز آزمایش، بر روی تخت معاینه دراز می کشید و در حالی که بی حرکت دراز کشیده اید تصاویری از پشت و جلو بدن تهیه می شود. البته برای برخی افراد چندان وضعیت راحتی نیست.

بعد از انجام اسکن تیروئید

پس از انجام این آزمایش، می توانید با پزشک خود در مورد مصرف قرص های تیروئید و نحوه و دستور مصرف آن مشورت کنید.

یُد رادیو اکتیو بعد از طریق ادرار از بدن شما دفع می شود. برای دفع رادیو نوکلید ممکن است پزشک توصیه کند که مایعات بشتر مصرف کنید و مثانه تان را هم زود به زود خالی کنید. هچنین بهتر است که مراقب باشید تا دیگران در معرض این ماده قرار نگیرند. به این منظور ممکن است پزشک به شما توصیه کند که تا 48 ساعت بعد از انجام اسکن، هر بار به دستشویی می روید دو بار فلاشتانک را بکشید.

بعد از هر نوع آزمایش اسکن تروئید، می توانید بلافاصله فعالیت های معمول خود را از سر بگیرید و رژیم غذایی عادی داشته باشید.

خطرات اسکن تیروئید

 مقدار کمی تشعشع بی خطر در هر ماده رادیونوکلئیدی که در اسکن تیروئید مورد استفاده قرار می گیرد، وجود دارد. قرارگیری شما در معرض این تشعشع بسیار جزئی و در حد اقل میزانی است که در آزمایشات تشخیصی قابل قبول شمرده می شود.

عوارض شناخته شده و طولانی مدت خاصی نیز در ارتباط با این این قبیل آزمایشات وجود ندارد.

واکنش های حساسیتی نسبت به مواد رادیو نوکلئید نیز به شدت نادر است و اگر هم چنین تاثیراتی رخ دهند، بسیار خفیف اند. تنها زمانی که تزریق مواد رادیونوکلئید صورت می گیرد، ممکن است درد کمی احساس کنید یا محل تزریق، به صورت موقت دچار قرمزی شود.

اگرچه قرارگیری در معرض تشعشع بسیار جزئی و کوتاه مدت است، اما معمولا اسکن های تیروئید برای زنان باردار و یا در دوران شیردهی توصیه نمی شود.

ممکن است پزشک توصیه کند که به خصوص اگر اسکن متاستاز انجام داده اید، تا 6 ماه بعد از انجام این تست، از اقدام به بارداری خودداری کنید و همچنین اگر مرد هستید نیز تا 6 ماه بعد از آن، برای بچه دار شدن اقدام نکنید.   

آمادگی برای اسکن تیروئید

قبل از انجام اسکن، پزشک خود را از تمام داروهای مصرفی خود؛ اعم از داروهای تجویزی یا بدون نسخه، مطلع کنید. از پزشک بپرسید که پیش از تست چگونه باید داروهایتان را مصرف کنید.

ممکن است نیاز باشد که 4 تا 6 هفته پیش از اسکن، داروهای تیروئید مصرف نکنید. همچنین داروهای قلب یا داروهای حاوی ید نیز باید قبل از اسکن با صلاحدید پزشک مصرف شوند.

 ممکن است نیاز باشد که از یک هفته قبل از اسکن نیز از مصرف غذاهای حاوی یُد خودداری کنید. معمولا از خوردن این مواد غذایی باید پرهیز کرد:

• فراورده های لبنی
• صدف
• سوشی
• جلبک دریایی
• نمک ید دار
• چاشنی ها و ادویه های دارای نمک یُددار

همچنین بهتر است از مصرف این موارد نز خودداری کنید:

• آنتی هیستامین ها
• شربت های سرفه
• مولتی ویتامین ها
• مکمل های دارای یُد

داروهایی که ممکن است مصرف آنها بر روی نتایج تست RAIU تاثیر بگذارد نیز عبارتند از:

• هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)
• باربیتورات‌ها
• کورتیکواستروئیدها (کوتون)
• هورمون استروژن
• قرص لیتیم (lithium)
• محلول لوگل (Lugol’s solution) که حاوی ید است.
• نیترات ها
• فنوتیازین
• تولبوتامید

لازم است که از 6 هفته قبل از انجام اسکن تیروئید، هیچ گونه آزمایش دیگری که با استفاده از ید رادیواکتیو صورت می گیرد، انجام نداده باشید.

چند روز قبل از انجام اسکن، معمولا پزشک یک آزمایش خون تجویز می کند تا اطمینان یابد که عملکرد تیروئید هنوز غیر عادی و دچار مشکل است.

اسکن های تیروئید معمولا نسبت به سایر آزمایشات مثل آزمایش خون، به عنوان دومین ابزار تشخیصی در نظر گرفته می شود.

معمولا زمانی که عملکرد غده تیروئید نرمال باشد، از اسکن استفاده نمی شود، مگر این که ندول (برآمدگی) یا گواتر تشخیص داده شود.

 ممکن است چند ساعت قبل از اسکن نیاز به ناشتایی باشد. برخی مواد غذایی می توانند نتایج تست RAIU را تحت تاثیر قرار دهند.

پیش از اسکن باید گردنبندهای فلزی را نیز از گردن خود باز کنید، چرا که ممکن است دقت آزمایش را تحت تاثیر قرار دهند.

نتایج اسکن تیروئید

یک پزشک متخصص تصویربرداری هسته ای نتایج این تست را تفسیر و ارزیابی می کند و به صورت گزارشی آن را به پزشک شما ارسال می کند.

در یک اسکن تیروئید نرمال، هیچ گونه ناهنجاری در سایز و اندازه، شکل و محل قرارگیری غده تیروئید وجود ندارد. غده تیروئید شما حتی در این تصاویر به رنگ سبز خواهد بود. نقاط تصویر نیز در این تصویرها، نشان دهنده زوائد ناهنجار بر روی این غده هستند.

نتایج نرمال یک اسکن متاستاز هم نشان دهنده فقدان بافت های تیروئید است و پیشرفت و توسعه سرطان را هم نشان نمی دهد. 

نتایج یک اسکن غیر نرمال هم نشان دهنده یک غده تیروئید بزرگ شده است که از محل خود پیشروی کرده است و یا نشان دهنده تومور است. همچنین نتایج غیر نرمال یک اسکن می تواند نشان دهنده این باشد که غده تیروئید شما رادیونوکلئید زیادی و یا کمتر از حد نرمال جمع آوری کرده است.

همچنین نتایج غیر نرمال می تواند شامل موارد زیر باشند:

• گواتر متورم کلوئید، که نوعی غده تیروئید بزرگ شده است که در اثر مقدار ید پایین بروز می کند.
• بیماری گواتر، که در واقع نوعی پرکاری تیروئید است.
• تیروئیدیت بدون درد (ورم و التهاب غده تیروئید) که می تواند به معنی پرکاری و کم کاری متناوب تیروئید باشد.
• گواتر ندولر سمی (toxic nodular goiter) که به معنی رشد یک زائده و برآمدگی بر روی گواتر یا همان تیروئید بزرگ شده است.

نتایج جستجوی متاستاز

نتایج جستجوی متاستاز نیز نشان می دهد که سرطان به کدام نقاط انتشار یافته است. همچنین این تست نشان می دهد که بعد از عمل جراحی تیروئید و برداشتن ایت غده، آیا هنوز بافتی از آن به جا مانده است یا نه.

نتایج تست جذب یُد (RAIU)

سطوح بیش از حد بالای هورمون تیروئید می تواند نشان دهنده موارد زیر باشد:

• اولین مراحل بیماری تیروئیدیت هاشیموتو (Hashimoto’s thyroiditis) که در واقع نوعی التهاب مزمن تیروئید است.
• پرکاری کاذب غده تیروئید که به معنی بیش فعالی غده تیروئید در اثر سوء مصرف داروهای تیروئید حاصل می شود. 
• پرکاری تیروئید
• گواتر

سطوح بیش از حد پایین هورمون تیروئید نیز می تواند نشان دهنده موارد زیر باشد:

• کم کاری تیروئید
• تجمع بیش از حد یُد
• تیروئیدیت نیمه حاد که به معنی التهاب غده تیروئید در اثر ویروس است.
• برآمدگی های تیروئید یا گواتر

چشم انداز بیماری

پزشک نتایج آزمایشات اسکن تیروئید را با شما در میان خواهد گذاشت و آن را برایتان شرح خواهد داد.

اگر این نتایج حاکی از این باشد که غده تیروئید شما آنچنان که باید عملکرد مطلوب ندارد، در این صورت شاید برای تشخیص دقیق علت این مشکل، نیاز به انجام آزمایشات دیگر باشد.

 بسته به فعالیت غده تیروئید و وجود کم کاری یا پر کاری، پزشک برایتان داروهایی تجویز می کند که ترشح هورمون های تیروئید را کاهش یا افزایش دهد.

پس از انجام آزمایش و تشخیص بیماری، حتما نیاز به مراجعات منظم به پزشک غدد وجود دارد تا بتوان این هورمون ها را در سطح نرمال نگه داشت. در این صورت می توانید از بروز عوارض بعدی نیز پیشگیری کنید.

مرجع

https://www.healthline.com/health/thyroid-scan