راهنمای بیماری پارکینسون: تشخیص، علائم و درمان

بیماری پارکینسون چیست؟

بیماری پارکینسون (Parkinson)، نوعی اختلال مغزی است که باعث از دست دادنِ تدریجی کنترل عضلات می‌شود. علائم این بیماری، در ابتدا خفیف هستند و گاهی اوقات نیز بیمار متوجه آنها نمی شود.

نشانه‌های شاخص پارکینسون عبارتند از: لرزش، سفتی و خشکی اندام‌ها، حرکات آهسته بدن و ضعفِ تعادل.

بیماری پارکینسون، در اصل «فلج لرزان» نیز خوانده می شود، اما همه افراد مبتلا به این بیماری، دارای لرزش اندام ها نیستند.

پیشرفت پارکینسون

با این که که تشخیص این وضعیت، ممکن است موجب ترس بیمار شود، اما طول عمر افراد مبتلا به پارکینسون، عادی و مانند سایر افراد است.

در برخی از بیماران، علائم بیماری به آهستگی و طی 20 سال بروز می کند. درمان به موقع، باعث می شود تا بیمار سال ها بدون هیچ علائمی سر کند.

این بیماری در 5 تا 10 درصد از افراد، زیر سن 50 سالگی رخ می دهد. برای مثال؛«محمد علی» مشت زن بزرگ تاریخ در سن ۴۲ سالگی و «مایکل جِی فاکس» بازیگر کانادایی، در سن ۳۰ سالگی به این بیماری مبتلا شدند.

اولین علائم بیماری

اولین نشانه های این بیماری، ممکن است جزئی باشند و یا با علائم بیماری های دیگر اشتباه گرفته شوند که عبارتند از:

• لرزش ملایم انگشتان، دست ها، پاها و یا یکی از لب ها
• سفتی عضلات و دشواری در راه رفتن
• دشواری در بلند شدن از روی صندلی
• دستخط ریز و ناخوانا
• خمیدگی پشت
• حالت چهره سرد و جدی

لرزش

لرزش، از اولین نشانه هایی است که در 70 درصد از بیماران مشاهده می شود. این لرزش از انگشتان و دست ها شروع می شود و فقط زمانی که دست ها در حالت استراحت قرار دارند، دیده می شود.

این لرزش کاملا ریتمیک و منظم است، به صورتی که در هر ثانیه معمولا 4 تا 6 بار میلرزد. چنان که گویی مهره‌ای بین انگشت شست و انگشت اشاره می‌چرخد.

لرزش می‌تواند نشانه بیماری‌های دیگر نیز باشد، بنابراین لرزش به خودی خود نمی تواند نشان دهنده پارکینسون باشد.

برادی کینزیا (کُندی حرکات)

همچنان که افراد به سنین بالاتر می رسند، حرکات آنها نیز به طور طبیعی آرام‌تر می‌شود. اما اگر حالت برادی کینزیا (bradykinesia) وجود داشته باشد که نشانه‌ای از بیماری پارکینسون است، این کندی حرکتی ممی تواند زندگی روزمره را مختل کند. زمانی که فرد می خواهد حرکت کند، بدن ممکن است فوراً واکنش نشان نداده و یا ناگهان متوقف یا خشک شود. راه رفتن به حالت کشیدن پاها روی زمین و حالت خشک و سرد چهره افراد مبتلا، در واقع ناشی از برادی کنزیا است.

اختلال در تعادل

افراد دچار پارکینسون، حالت ایستادن خمیده، با شانه‌های افتاده و سر رو به جلو، دارند. همراه با مشکلات حرکتی دیگر، آن‌ها ممکن است مشکل تعادل نیز داشته باشند که خود می تواند خطر زمین خوردن فرد را به دنبال داشته باشد.

سفتی و خشکی عضلات

سختی و سفتی زمانی اتفاق می افتد که عضلات به حال سفت باقی می مانند و شل نمی‌شوند. مثلا ممکن است زمانی که فرد در حال راه رفتن است، بازوها نچرخند. همچنین ممکن است گرفتگی و درد در عضلات وجود داشته باشد. اغلب افراد مبتلا به پارکینسون، در اندام های خود دچار کمی سفتی و خشکی هستند.

فراتر از علائم حرکتی

علائم زیر نیز در بیماری پارکینسون رایج هستند. هرچند که همه افراد مبتلا این علائم را ندارند.

• خواب نامطلوب یا خستگی در طول روز
• صدای یکنواخت و یا گرفتگی و لکنت زبان
• دشواری در بلع
• مشکلات حافظه، گیجی یا زوال عقل
• پوست چرب و  شوره سر
• یبوست

تشخیص پارکینسون

عموما برای تشخیص پارکینسون، از اسکن‌های مغزی استفاده نمی‌شود. با این حال، ممکن است برای رد سایر بیماری‌ها به کار گرفته شوند. پزشک می تواند برای تشخیص این بیماری، معاینات زیر را انجام دهد:

• ضربه زدن به انگشتان دست و انگشت شست به طور همزمان و یا ضربه به پای بیمار برای بررسی کُندی حرکت
• شل و بی حرکت نگه داشتن دست برای مشاهده لرزش
• پزشک برای بررسی سفتی اندام ها، از بیمارمی‌خواهد تا گردن، بازوها، و ساق پای خود را شل و بی حرکت نگه دارد.
• زمانی که بیمار ایستاده است، پزشک به آرامی از پشت او را می‌کشد تا میزان تعادل بیمار را بررسی کند.  

پارکینسون یا رعشه ذاتی

اگر دچار لرزش هستید، اما هیچ علامت دیگری از پارکینسون مثل سختی عضلانی یا کُندی حرکتی ندارید، ممکن است رعشه ذاتی خوش خیم داشته باشید. این نوع لرزش معمولا ارثی است و در خانواده جریان دارد. شیوع آن نیز از پارکینسون بیشتر است.

این حالت معمولاً هر دو دست را به یک اندازه تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر خلاف پارکینسون، رعشه زاتی، زمانی شدید تر می شود که دست در حال حرکت است.

این نوع لرزش، با مصرف داروی رایج لوودوپا (levodopa) که برای درمان پارکینسون تجویز می شود، برطرف نمی شود، اما ممکن است با داروهای دیگردرمان شود.

چه کسانی مبتلا به پارکینسون می‌شوند؟

متوسط سنی ابتلا به بیماری پارکینسون، 62 سال است. اما افراد بالای 60 سال، تنها 2 تا 4 درصد شانس ابتلا به این بیمار ی را دارند. اگر در خانواده شما، فردی مبتلا به این بیماری وجود داشته باشد، شانس شما نیز برای ابتلا به آن تا حدی افزایش می یابد.

مردان بیشتر از زنان به این بیماری دچار می شوند.

 چه چیز باعث بیماری پارکینسون می‌شود؟

کنترل حرکات بدن را منطقه کوچکی از ساقه مغز که سابستنشیا نیگرا (substantia nigra) یا «جسم سیاه» نامیده می شود، به عهده دارد.

در بیماری پارکینسون، سلول‌های جسم سیاه، دیگر دوپامین نمی سازند. دوپامین ماده ای شیمیایی در مغز است که به ارتباط سلول‌های عصبی کمک می‌کند. همچنان که این سلول‌های تولید کننده دوپامین از بین می روند، مغز پیام‌های لازم را در مورد چگونگی و زمانِ حرکت اندام ها، دریافت نمی‌کند.

مراحل پیشرفت پارکینسون

پارکینسون یک بیماری پیشرونده است، به این معنا که تغییرات مغزی در طول زمان همچنان ادامه می یابند. پزشکان، مراحل این بیماری را با استفاده از بررسی های دقیق بر روی علائم آن تعیین می کنند.

 مقیاس Hoehn و  Yahr، ابزار رایجی است که به شدت علائم توجه دارد. مقیاس اندازه گیری بیماری پارکینسون واحد، وضوح ذهنی و عملکردی، رفتار و خلق و خو، فعالیت‌های زندگی روزمره و حرکات را ارزیابی می‌کند. تعیین مرحله بیماری می تواند در اتخاذ درمان مناسب به پزشک کمک کند.

درمان بیماری: داروی لوودوپا

لوودوپا یا ال-دوپا (L-dopa)، دارویی است که مغز آن را به دوپامین تبدیل می‌کند. این دارو از سال 1970 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است و هنوز هم به عنوان مؤثرترین دارو برای درمان پارکینسون شناخته می شود. این دارو کُندی حرکتی و سفتی عضلات را کاهش می‌دهد و به بیمار کمک می‌کند تا به راحت تر حرکت کند.

 در نهایت، تأثیر لوودوپا ممکن است به سرعت از بین برود. این دارو نباید همراه با رژیم حاوی پروتئینِ زیاد مصرف شود. برای جلوگیری از حالت تهوع و استفراغ، لوودوپا را معمولا همراه با کاربی دوپا (carbidopa) تجویز می کنند. این ترکیب باعث می شود تا لوودوپای بیشتری به مغز برسد.

خواب آلودگی نیز از دیگر عوارض جانبی این دارو است. همچنین در صورت استفاده مداوم و طولانی مدت آن، ممکن است عوارضی نظیر توهم، پارانویا، و حرکات غیر ارادی (دیسکینزی) رخ دهند.

 دوپامین آگونیست (Dopamine Agonists)

داروهای جایگزین دوپامین یعنی ترکیباتی که گیرنده های دوپامین را تحریک می کنند، آگونیست های دوپامین نام دارند. این داروها، می توانند کُندی حرکتی را که از علائم پارکینسون است، به تاخیر اندازند.

این داروها عبارتند از (Apokyn)، میراپکس (Mirapex)، پارلودل (Parlodel)، برچسب های پوستی نوپرو (Neupro) و ریپونیرول.

زمانی که اثرات داروی لوودوپا شروع به از بین رفتن می‌کنند، ممکن است داروی تزریقی اپوکین (Apokyn) مورد استفاده قرار گیرد.

عوارض جانبی این دارو شامل تهوع و استفراغ، خواب آلودگی، تجمع مایعات و روان پریشی می باشد.

درمان: سایر داروها

قرص های سافینامید (Safinamide) را به عنوای داروی جانبی برای بیمارانی تجویز می کنند که با وجود مصرف داروی لوودوپا و کاربیدوپا، علائم بیماری در آنها پیشرفت کرده است، در حالی که قبلا این علائم تحت کنترل بوده اند.

مطالعات نشان می دهند که افزودن این دارو به برنامه درمانی این بیماران، به آنها کمک می کند تا مدت زمان طولانی تری را بدون علائم سپری کنند.

شایع ترین عوارض جانبی این داروعبارتند از: سخت به خواب رفتن و در خواب ماندن، حالت تهوع، زمین خوردن و حرکات غیر ارادی و غیر قابل کنترل.

داروهای کومتان (Comtan) و تاسمار (Tasmar)، با عارضه جانبی احتمالی اسهال، می توانند اثربخشی لوودوپا را بیشتر کنند.

بیمارانی که تاسمار مصرف می‌کنند، باید کبد آنها به طور منظم مورد بررسی قرار گیرد. استالوو(Stalevo)، با داروهای لوودوپا ، کاربی دوپا و انتاکاپون (دارویی در کومتان) ترکیب می‌شود.

داروهای ازیلکت (Azilect)، الدپریل (Eldepryl)، امسام (Emsam) و زلاپار (Zelapar) که تجزیه دوپامین را کُندتر می‌کنند، ممکن است در مراحل اولیه بیماری و یا همراه با لوودوپا تجویز شوند. این داروها را نباید همراه با برخی از داروهای ضد افسردگی مصرف کرد.

 جراحی: تحریک عمیق مغزی

الکترودها می‌توانند در یکی از سه ناحیه مغز؛ یعنی گولوبوس پالیدوس، تالاموس، و یا لُب ساب تالاموس (در یک یا هر دو طرف) کاشته شوند. یک مولد پالس به قفسه سینه در نزدیکی ترقوه فرستاده می شود. پالس‌های الکتریکی، با تحریک مغز، باعث کاهش سفتی، لرزش و کندی حرکتی (برادی کینزیا) در بیمار می شوند.

این نوع درمان، پیشرفت پارکینسون را متوقف نمی کند و بر علائم دیگر نیز تأثیری ندارند. این نوع جراحی برای تمام افراد مبتلا به پارکینسون مناسب نیست.

جراحی: پالیدوتومی و تالاماتومی

در این نوع جراحی‌ها، برای از بین بردن منطقه‌ای به اندازه نخود در پالیدوس گلوبوس و یا تالاموس، از انرژی فرکانس رادیویی استفاده می شود. این مناطق در لرزش، سختی عضلانی و برادی کینزیا (کندی حرکتی) نقش دارند. بنابراین معمولا بعد از انجام این جراحی، بدون تکیه بر مصرف داروی لوودوپا، این مشکلات بهبود می یابند.

با این حال، از آنجا که این جراحی‌ها غیر قابل برگشت هستند، کمتر از تحریک عمیق مغزی، صورت می گیرند و رواج چندانی ندارند.  

رژیم غذایی مناسب برای پارکینسون

برای تقویت استخوان ها، داشتن یک رژیم غذایی متعادل، همراه با  کلسیم و ویتامین دی  بسیار مهم است. اگر چه پروتئین می‌تواند با مصرف لوودوپا تداخل ایجاد کند، اما اگر این دارو را یک ساعت و نیم قبل از صرف وعده غذایی مصرف کنید، مشکلی نخواهید داشت.

اگر با خوردن این دارو دچار حالت تهوع می شوید، می توانید آن را همراه با یک کلوچه زنجبیلی مصرف کنید.

 همچنین رژیم غذایی دارای فیبر بالا همراه با مصرف مایعات زیاد، می‌تواند از بروز یبوست پیشگیری کند.

آیا می توان از بروز علائم پیشگیری کرد؟

محققان در حال بررسی مکمل‌ها یا مواد دیگری هستند که می‌توانند از سلول‌های عصبی در مقابل آسیب پارکینسون محافظت کنند، اما هنوز نمی توان به یقین گفت که این مکمل‌ها قطعا تأثیر گذار هستند.

برای افرادی که کافئین زیاد مصرف می کنند یا سیگار می کشند، احتمال ابتلا به پارکینسون بیشتر است (البته کاملا بدیهی است که سیگار کشیدن به طور کلی برای سلامت شما بسیار مضر است).

نقش سموم زیست محیطی

آفت کُش ها و علف کش ها، می توانند احتمال ابتلا به پارکینسون را افزایش دهند. برخی از افرادی که در معرض این مواد قرار دارند، به طور ژنتیکی نیز مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

تحقیقات و مطالعات در خصوص این موضوعِ بسیار مهم در حال انجام است.

پارکینسون و ورزش

ورزش، با کمک به مغز ما برای استفاده موثر تر از دوپامین ها، دارای اثر محافظتی است.

همچنین ورزش به بهبود هماهنگی، تعادل، راه رفتن، و لرزش نیز کمک می‌کند. برای این که بتوانید بیشترین تاثیر را از ورزش دریافت کنید، باید به طور مداوم و تا آنجا که می توانید، ترجیحاً سه تا چهار بار در هفته و هر بار به مدت یک ساعت، ورزش کنید.

تحقیقات نشان می دهد که تمرینات روی تردمیل یا دوچرخه سواری نیز می تواند در بهبود این بیماری موثر باشد.

تمرینات تای چی و یوگا می‌توانند به حفظ تعادل و انعطاف پذیری بدن کمک کنند.

زندگی با بیماری پارکینسون

این بیماری، بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما شما می توانید با مصرف دارو و ایجاد تغییراتی در روش زندگی تان، این تاثیرات منفی را کاهش داده و همچنان فعال بمانید.

مصرف دارو، به شما کمک می کند تا به اختلالات خلقی از جمله افسردگی و اضطراب غلبه کنید.

یک کار درمانگر حرفه ای، می‌تواند محیط خانه را برای شما ایمن تر کند.  ممکن است لازم باشد که وسایلی که ممکن است بر روی آنها سر بخورید مثل برخی قالیچه از محیط خانه حذف گردد. همچنین بهتر است که دستگیره‌ای در حمام یا توالت اضافه کنید تا دستتان را از آن بگیرید و تعادلتان را حفظ کنید تا زمین نخورید.

یک متخصص گفتار درمانی هم می‌تواند در رفع مشکلات بلع و گفتار به شما کمک کند.

نکته‌ای برای پرستارانی که از بیماران مبتلا به پارکینسون مراقبت می کنند

مراقبت از یک فرد مبتلا به پارکینسون، می‌تواند بسیار دشوار و چالش برانگیز باشد. با کاهش مهارت های حرکتی، حتی انجام وظایف ساده نیز دشوار می شود. با این حال، این بیماران می‌توانند تلاش کنند تا حد امکان مستقل زندگی کنند. هم مصرف داروها و هم خودِ این بیماری، ممکن است به تغییرات خلقی بیانجامد. بنابراین بهتر است که پرستاران و اطرافیان این بیماران، با تمام ابعاد این بیماری آشنایی لازم را داشته باشند تا بتوانند بهتر به این بیماران کمک کنند.

مرجع

http://www.webmd.com/parkinsons-disease/ss/slideshow-parkinsons-overview