پرکاربردترین گیاهان دارویی برای سلامت

از هزاران سال قبل از گیاهان به عنوان منبع دارویی برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شده است. شواهد متعددی مبنی بر استفاده از گیاهان به عنوان دارو در درمان بیماری ها در سیستم درمانی هند، یونان، مصر، چین و روم وجود دارد. علم داروشناسی مطالعه ی داروهایی است که منبع طبیعی دارند، مخصوصا گیاهانی که ممکن است در آینده سبب به وجود آمدن دارویی جدید باشند. در سال های اخیر اکتشاف، استخراج و جداسازی تفاوت های بیولوژیکی در گیاهان، ادویه ها، میکروب ها و سایر منابع طبیعی به یک فعالیت جهانی تبدیل شده است

فیتوشیمیایی ها ترکیبات طبیعی و در دسترس بیواکتیو ( دارای قابلیت کنش و واکنش با بافت زنده یا سازواره ی زنده) هستند که از قسمت های مختلف گیاه گرفته می شوند و به علت همین فعالیت های بیولوژیکی که دارند مورد استفاده قرار می گیرند. مهم ترین ترکیبات شیمیایی که از گیاهان استخراج می شوند شامل آلکالوئید ها، فنول ها، ساپونین ها، کربوهیدرات ها، ترپنوئیدها، استروئیدها، فلاوونوئیدها، تانین ها و ... می باشند

از دوران باستان انسان همواره روی طبیعت برای بقا حساب می کرده و با طبیعت بسیار نزدیک و مرتبط زندگی کرده است. انسان روی محیط اطراف خود برای امرار معاش، مراقبت سلامت و گذران زندگی و همچنین برطرف کردن نیاز های اولیه مانند غذا، پناهگاه، پوشاک، فیبر و صمغ حساب می کرده است. در کنار فراهم کردن نیاز های اساسی و ابتدایی، نیاز انسان به دارو هم با استفاده از گیاهان رفع می شد و در کنار گیاهان، انسان شروع به استفاده از محصولات حیوانی و سایر منابع زیستی در دسترس در طبیعت برای درست کردن دارو کرد. در نتیجه سیستم های دارویی سنتی متفاوتی بر اساس شرایط محیطی و پیشینه اجتماعی و فرهنگی و بر طبق ضوابط اخلاقی در گروه های مختلف و کشورهای مختلف  به وجود آمدند

گیاهان به عنوان منبع طبیعی در پزشکی سنتی به اندازه پزشکی مدرن در سراسر دنیا استفاده می شوند. قابلیت درمانی گیاهان و محصولات گیاهی به هزاران سال قبل برمی گردد. اطلاعات فوائد درمانی گیاهان در چندین دستنوشته متعلق به بابل، مصر، چین، یونان و روم وجود دارد. کار ها و نوشته های به جا مانده از تئوفراستوس ( 287 تا 370 قبل از میلاد مسیح)، ارسطو ( 322 تا 384 قبل از میلاد مسیح )، بقراط ( 370 تا 460 قبل از میلاد مسیح ) و دیوسکوریدس ( 50 تا 100 سال بعد از میلاد مسیح) مدارکی هستند که نشان می دهند یونانی ها و رومی ها در زمان قدیم با بسیاری از گیاهان دارویی که امروزه استفاده می شوند آشنا بوده اند. در آسیا قدیمی ترین مدرک ثبت شده از مصرف گیاهان در لوح های گلی مزاپوتامیا (1700 قبل از میلاد مسیح) پیدا شده است. در هند به گیاهان دارویی و درمان در متون باستانی مانند Charka Samhita ( 80 تا 100 قبل از میلاد مسیح)، Sushruta Samhita (700 تا 800 قبل از میلاد مسیح)، Rigveda (1400 تا 1800 قبل از میلاد مسیح) اشاره شده است

در حال حاضر طب گیاهی هر دو نظر عملی و علمی را مجدد به خود جلب کرده است. داروهای گیاهی دارای ترکیب پیچیده ای از قسمت های مختلف یک یا چند گیاه هستند که گاهی با یکدیگر اثرات سینرژیک در مسیر افزایش تاثیر درمانی آن ایجاد می کنند

اکتشاف زیستی گیاهان دارویی:

جستجوی تفاوت ها یا اکتشاف زیستی درباره گیاهان دارویی در طی سالیان اخیر یک جستجوی جهانی می باشد. این اکتشاف شامل جست و جو، استخراج و بررسی تفاوت های بیولوژیک و آگاهی ذاتی برای منابعی است که از نظر ژنتیکی و بیوشیمیایی ارزشمند هستند. در مراحل اولیه این اکتشاف روی گیاهان اکوسیستم جنگلی تمرکز داشت اما در سال های اخیر منابع مختلف دیگری از جمله حشرات، جلبم ها و میکروارگانیسم ها هم مورد بررسی قرار گرفتند که موفقیت هایی در پی داشتند. طی سال های اخیر این فعالیت  از تکنولوژی های پیشرفتهبرای تولید فراورده های دارویی، کشاورزی، آرایشی بهداشتی و سایر محصولات بیولوژیک استفاده کرده است

با کمک تکنولوژی پیشرفته و تکنیک های پیچیده و ابزارهای جدید، تحقیقات روی پاسخ متابولیک جانداران، دست کاری های ژنتیکی و کشف جدید داروها بسیار مؤثر و آسان شده است. ملکول های فعال زیستی زیادی برای خواص دارویی و درمانی شان مورد آزمایش قرار گرفتند.

داروشناسی گیاهان دارویی:

واژه دارو شناسی اولین بار توسط یک پزشک اتریشی در سال 1811 استفاده شد. داروی خام به معنی قسمتی از یک گیاه، حیوان یا منبع معدنی به صورت خشک و آماده نشده و طبیعی که برای مصارف پزشکی استفاده می شود، می باشد. واژه داروشناسی (pharmacognosy) از دو کلمه یونانی pharmakon به معنی دارو و gnosis به معنی شناختن گرفته شده است. داروشناسی مطالعه داروهای گرفته شده از منابع طبیعی و به طور عمده با منشا گیاهی می باشد. فیتوکمیکال ( فیتو به معنی گیاه است) مواد شیمیایی طبیعی می باشند که از نظر زیستی فعال هستند مانند شکر، آمینو اسیدها، پروتئین ها، کلروفیل، آلکالوئیدها، فلاوونوئیدها، استروئیدها، تانین ها و غیره

 فیتوکمیکال ها اجزا فعالی هستند که دارای خواص درمانی می باشند و به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرند. بیش از 4000 فیتوکمیکال فهرست بندی شده اند و بر اساس عملکرد و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی 150 مورد به جزئیات بررسی شده اند. نتایج اخیر نشان می دهد که این مواد دارای ویژگی هایی از جمله خواص ضد میکروبی، ضد مالاریا، ضد دیابت، ضد آرتریت و ضد سرطان می باشند. خاصیت های دارویی، بیولوژیک و درمانی اجزای گیاهی به استفاده و کشف منشا گیاهان در چند سال اخیر کمک بسیاری کرده است

در بررسی های گیاه شناسی، آنالیزهای فیزیوشیمی به عنوان پارامتر مهمی در ارزیابی و شناسایی گیاهان دارویی در نظر گرفته می شود. بررسی های ماکروسکوپی و میکروسکوپی برای پیدا کردن افزودنی های تقلبی به عنوان داروی گیاهی و ارزیابی کیفیت ماده قبل از انجام تحقیقات بیشتر لازم است

فیتوشیمی گیاهان دارویی:

خاصیت درمانی گیاهان دارویی به علت وجود گروه بزرگی از اجزا فعال از جمله آلکالویید ها، تریترپنویید ها، چربی های اساسی و ترکیبات فنولیک می باشد. آلکالوئید ها متابولیت های ثانویه گیاهان هستند که فعالیت و نقش دارویی قابل توجهی دارند. ریشه، برگ ها، پوست گیاه و دانه ها از جمله بخض هایی از گیاه هستند که دارای آلکالوئید می باشند. معمولا آلکالوئید ها به عنوان نمک از سیتریک اسید، اگزالیک اسید، استیک اسید و تارتاریک اسید ایجاد می شوند که بی رنگ و غیر محلول در آب  و حلال های محلول غیر قطبی در طبیعت هستند

از نظر دارویی، آلکالوئید ها به عنوان سرکوب کننده های قلبی، ضد فشار خون، ضد لوسمی، مسکن ها، محرک اعصاب و بی حس کننده های موضعی مصرف می شوند

تریترپنوئیدها از 6 واحد ایزوپرن تشکیل شده اند. ساپونین ها و استرول ها و گلیکوزیدهای قلبی از تریترپن های اصلی هستند. گیاهان دارویی که دارای ساپونین می باشند شامل ریشه Glycyrrhizaglabra ، ریشه های گره دار Asparagus racemosus و ریشه های Smilax glabra هستند. به صورت عادی استرول ها منشا حیوانی دارند اما اخیرا از گیاهان هم استخراج شده اند. ارگوسترول، استیگماسترول، کامپسترول و بتا سیتوسترول، استرول های اصای با منشا گیاهی هستند. در گیاهان مختلف بوی خاص آن ها به علت وجود چربی های ضروری یا چربی های بخار شدنی هست. قسمت های مختلفی از گیاهان مانند برگ درخت لیمو، چوب دارچین، شکوفه گل میخک، دانه درخت جوز و چوب حنا دارای روغن های معطر هستند

ترکیبات فنول محلول در آب می باشند و شامل فنول ها، اسید فنولیک، فنیل پروپانوئید، کومارین، آنتوسیانین ها، فلاونول ها و تانین ها هستند

فعالیت های بیولوژیکی گیاهان دارویی:

به علت وجود ملکول های بیواکتیو در گیاهان، از آن ها به عنوان داروی گیاهی در درمان بسیاری از شکایت های فیزیکی استفاده می شود. Catharanthusroseus دارای وین کریستین و وین بلاستین است و در درمان سرطان ها استفاده می شود. Rauwolfiaserpentine به علت وجود سرپنتین و رزرپین و آجمالسین، پایین آورنده فشار خون است.Papaver somniferum دارای مورفین و کدئین است که مسکن و ضد درد هستند. آرتمیسینین ضد مالاریا می باشد که از A.annua  استخراج می شود

 اجزای بیو اکتیو گیاه Withaniasomnifera در درمان آرتریت ها مؤثر اند. کارانتین که یک ساپونین استروئیدی است از Mamordicacharantia گرفته می شود که فعالیت ضد دیابت دارد. تفدیدزید یک گلیکوزید است که از Tephorsea candida گرفته شده و در درمان سرطان ها کاربرد دارد. بربرین که از Berberis vulgaris گرفته می شود، خاصیت ضد  دیابت، حفاظت از کبد و فعالیت ضد میکروبی دارد. دیگوکسین در بیماری های قلبی مورد استفاده قرار می گیرد و از Digitalis lanata گرفته می شود

بیش از 35000 گونه گیاهی در پژوهش های داروهای ضد سرطان کشف شده اند از جمله: وین کریستین، وین بلاستین، تاکسول، آنالوگ های اتوپوزید، کامپتوتسین و غیره. آندروگرافولید یک عامل فعال است که ازA.paniculata گرفته می شود و به عنوان داروی ضد سرطان های سینه و تخمدان و معده و کولون و پروستات و کلیه و ملانوم بدخیم نازوفارنکسو لوسمی کاربرد دارد

گزارش های زیادی درباره فعالیت های دارویی گیاهان دارویی وجود دارد. قارچ های دنبلانی منبع خوبی از کربوهیدرات، پروتئین و نشاسته هستند. بررسی های شیمیایی وجود آلکالوئید ها، گلیکوزیدها، فلاونوئیدها، ترپنوئیدها، ساپونین و فنول ها را تایید کرده است

وضعیت طب گیاهی در زمان حال:

سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که نزدیک 80 درصد جمعیت کشورهای پیشرفته همچنان روی گیاهان دارویی به عنوان نیازهای اولیه سلامتی شان حساب می کنند. طبق براورد سازمان بهداشت جهانی متولیان طب سنتی وگیاهی حدود 8 درصد بیماران هندی، 85 درصد بیماران برمه ای و 90 درصد از بیماران بنگلادشی را درمان می کنند. هند شامل 2.4 درصد از کل وسعت جغرافیایی جهان می شود. این کشور به طور متوسط 8 درصد کل گوناگونی های زیستی را دارد که حدودا 49000 گونه از گیاهان را شامل می شود که نزدیک به 4900 گونه از آن ها اندمیک ( مختص یک منطقه) هستند. حدودا 2650000 گونه دانه های مختلف در سرتاسر جهان وجود دارد و کمتر از نصف آن ها به صورت سیستماتیک درباره ترکیبات شیمیایی و خاصیت دارویی شان مورد مطالعه قرار گرفته اند

بخش بزرگی از داروهایی که در بازار در دسترس هستند، نیمه ساختنی می باشند که از مواد طبیعی گرفته شده اند. نزدیک به 50 درصد از داروهای گیاهی تایید شده که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از محصولات طبیعی از جمله گیاهان، میکروارگانیسم ها، قارچ ها و حیوانات ساخته می شوند

در بسیاری از کشورهای پیشرفته درصدی از جمعیت که از داروهای گیاهی استفاده می کنند به این صورت می باشد: 48 درصد در استرالیا، 70 درصد در کانادا، 42 درصد در آمریکا، 38 درصد در بلژیک و 75 درصد در فرانسه. مالزی سالیانه 500 ملیون دلار صرف طب گیاهی می کند. در آمریکا به طور تخمینی سالیانه 2700 ملیون دلار صرف پزشکی سنتی می شود. در استرالیا، کانادا و انگلیس هزینه سالیانه پزشکی سنتی به ترتیب 80-2400و 2300 ملیون دلار می باشد

نگه داری از گیاهان دارویی:

گیاهان دارویی ماده خام اولیه در صنعت داروسازی می باشند. در این زمان و با پیشرفت علم و تکنولوژی و افزایش نیاز روز افزون در صنعت داروسازی، گیاهان دارویی مفید توسط انسان به کار گرفته شدند. بنابراین نیاز به نگه داری و تکثیر گیاهان دارویی نادر و در حال انقراض با استفاده از روش های بیوتکنولوژی وجود دارد

گیاهان بخش بزرگی از سیستم سلامتی را شامل می شوند و نماینده مهم ترین منابع طبیعی هستند. بنابراین نگه داری از گونه های مختلف بسیار مهم و حیاتی می باشد. اخیرا در هند چندین مؤسسه و تشکیلات در زمینه کشف و نگه داری گیاهان دارویی از منابع طبیعی فعالیت دارند. طی چند دهه گذشته دپارتمان بیوتکنولوژی و دولت هند دو مکان را به عنوان پارک تکنولوژی و تکثیر در دهلی نو راه اندازی کرده اند

​​​​​​​​​​​​​​

نتیجه گیری:

از زمان گذشته گیاهان باستانی به عنوان اصلی ترین منبع عامل های درمانی استفاده می شده است. گیاهان دارویی تنها منبع سلامتی نیستند بلکه محصول مهمی در تجارت جهانی محسوب می شوند. در سال های گذشته تجارت گیاهان دارویی به سرعت در حال افزایش است از این جهت که گیاهان دارویی به آسانی و با پایین ترین قیمت و کمترین عوارض جانبی در دسترس هستند

پزشکی گیاهی در تمام دنیا در حال گسترش است و به نظر مؤثر و کارآمد می آید. اخیرا توجه زیادی به تولید و مصرف محصولات بر پایه گیاهان سازگار با اکوسیستم طبیعی و سازگار با زیست طبیعی جهت درمان بیماری های مختلف انسان می شود. به دنبال افزایش نیاز و مصرف گیاهان به عنوان ماده خام اولیه در صنعت داروسازی، گوناگونی زیستی گیاهان به خطر افتاده است. بنابراین به تحقیقات گسترده و پیشرفته برای کشت و پرورش گیاهان در معرض خطر نیاز است