هر آنچه باید درباره اختلال دو قطبی بدانید

اختلال دو قطبی چیست؟

اختلال دو قطبی (bipolar disorder)  نوعی بیماری روانی است که مشخصه آن تغییرات شدید در خلق و خوی فرد است. یکی از نشانه های این اختلال بالا رفتن شدید خُلق یا حالت شیدایی (مانیا) و همچنین تجربه دوره هایی از افسردگی است. این اختلال را بیماری دو قطبی و یا افسردگی- شیدایی نیز می نامند.

افراد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است در انجام امور روزمره زندگی، مدرسه یا محیط کار و روابط خود دچار مشکل شوند. درمان قطعی برای این اختلال شناخته نشده اما با روش های درمانی مختلف می توان به مدیریت و کاهش علائم آن کمک کرد.

حقایقی درباره اختلال دو قطبی

این بیماری اختلال چندان نادری نیست و در حقیقت 2.8 درصد از مردم ایالات متحده آمریکا به آن مبتلا می باشند. تشخیص این بیماری در حدود 5 میلیون نفر نیز صورت گرفته است. میانگین سن آغاز علائم اختلال دوقطبی 25 سالگی است.

افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی حداقل دو هفته طول می کشد. دوره های شیدایی نیز می تواند چند روز تا چند هفته ادامه یابد. برخی از افراد در طول سال به چندین دوره از نوسانات خلق و خو دچار شده و برخی دیگر به ندرت آن را تجربه می کنند.

نشانه ها و علائم اختلال دوقطبی

سه علامت اصلی که در بیماری دو قطبی اتفاق می افتند عبارتند از: شیدایی یا مانیا (mania)، نیمه شیدایی یا هیپومانیا (hypomania) و افسردگی (depression).

در حالت شیدایی افراد عواطف و احساسات شدیدی را تجربه می کنند. آن ها هیجان زده، سرخوش و پرانرژی به نظر می رسند. در طول دوره مانیا یا شیدایی معمولا رفتارهای زیر از فرد بیمار سرمی زند:

• سرخوشی بیش از حد و ولخرجی
• روابط جنسی محافظت نشده
• استفاده از مواد مخدر

هیپومانیا یا حالت نیمه شیدایی

معمولا در اختلال دوقطبی نوع 2 دیده می شود. این حالت شبیه شیدایی و مانیا است، اما شدت آن کمتر است. برخلاف مانیا، در هیپومانیا فرد معمولا در روابط اجتماعی، کار و مدرسه دچار مشکل نمی شود اما نوسانات خلقی را تجربه خواهد کرد.

طی دوره های افسردگی معمولا افراد حالات زیر را تجربه می کنند:

• غم و اندوه شدید
• ناامیدی
• کمبود انرژی
• بی انگیزگی و از دست دادن علاقه نسبت به کارهایی که قبلا از آن لذت می برده اند
• دوره هایی از کم خوابی یا خواب فراوان
• افکار خودکشی

گرچه اختلال دو قطبی بیماری نادری نیست اما به دلیل گسترده بودن علائم، تشخیص آن دشوار است.

اختلال دوقطبی در زنان

احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی در زنان و مردان یکسان است، اما برخی علائم آن ممکن است متفاوت باشد. علائم اختلال دو قطبی در زنان معمولا به شرح زیر است:

• اغلب دیرتر و  بین سنین 20 یا 40 سالگی تشخیص داده می شود.
• تجربه دوره های خفیف تر مانیا
• تجربه دوره های افسردگی بیشتر از دوره های شیدایی
• ممکن است در سال حدود 4 دوره یا بیشتر علائمی از مانیا و افسردگی وجود داشته باشد که آن را چرخه سریع می نامند.
• ممکن است همراه و هم زمان با بیماری دوقطبی، بیماری های دیگری مثل تیروئید، چاقی مفرط، اختلالات اضطراب و میگرن نیز بروز کند.
• طی دوران زندگی احتمال مصرف الکل در این زنان بیشتر است.

احتمال بازگشت بیماری دو قطبی در زنان به دلیل تغییرات هورمونی مرتبط با قاعدگی، بارداری یا یائسگی بیشتر است.

اختلال دوقطبی در مردان

علائم اختلال دوقطبی در مردان و زنان یکسان است اما مردان معمولا این علائم را به گونه ای متفاوت از زنان تجربه می کنند. مردان مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است:

• زودتر علائم را نشان دهند و تشخیص این اختلال در آنان زودتر از زنان صورت گیرد.
• دوره های شدیدتری از افسردگی و به خصوص شیدایی را تجربه می کنند
• احتمال مصرف مواد مخدر در آن ها بیشتر است.
• در دوران مانیا تعادل رفتاری کمتری نسبت به زنان دارند.

مردان نسبت به زنان کمتر به دنبال مراقبت های پزشکی هستند و آمار خودکشی در آن ها بیشتر است.

انواع اختلال دوقطبی

به طور کلی اختلال دوقطبی به سه دسته اصلی تقسیم می شود:

اختلال دوقطبی نوع 1

در این نوع دوقطبی حداقل یک دوره شیدایی رخ می دهد و ممکن است قبل و بعد از آن، علائم افسردگی یا هیپومانیا را تجربه کنند. این نوع اختلال دوقطبی در مردان و زنان به طور یکسان دیده می شود.

اختلال دوقطبی نوع 2

در این نوع دو قطبی یک دوره افسردگی اصلی رخ می دهد که حداقل یک هفته طول کشیده و یک دوره هیپومانیا چهار روزه وجود دارد. این نوع اختلال در زنان شایع تر است.

سیکلوتایمی (Cyclothymia)

افراد مبتلا به این نوع اختلال، دوره های هیپومانیا و افسردگی را تجربه می کنند که علائم کوتاه تر و خفیف تری نسبت به شیدایی و افسردگی نوع اول و نوع دوم وجود دارد.

اختلال دوقطبی در کودکان

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان از بحث های پرچالش پزشکی است زیرا معمولا علائم دوقطبی و استانداردهای رفتاری کودکان با بزرگسالان متفاوت است.

همچنین ممکن است بسیاری از علائم دوقطبی در کودکان با نشانه های اختلالات دیگر همچون بیش فعالی همراه با اختلال نقص توجه و تمرکز(ADHD)  اشتباه گرفته شود.

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان می تواند چند هفته تا چند ماه دوام یابد. کودکان نیز مانند بزرگسالان تجربه نوسانات خلق و خو دارند به طوری که ممکن است دوره ای بسیار خوشحال و هیجانی شده و سپس وارد دوره افسردگی شوند.

اگرچه نوسانات خلق و خو در کودکان یک امر طبیعی است اما این علائم در کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی برجسته تر می شود.

علائم شیدایی (مانیا) در کودکان

• رفتارهای احمقانه و احساس شادی مفرط
• صحبت کردن تند و سریع و دائم موضوع صحبت را عوض کردن
• عدم تمرکز یا دشواری در توجه و تمرکز
• انجام رفتارهای خطرناک
• بی ثباتی در خلق و خو و زود عصبانی شدن
• مشکلات خواب و عدم احساس خستگی ناشی از کم خوابی

علائم دوره افسردگی در کودکان

• غمگین بودن
• خواب زیاد یا کم خوابی
• نداشتن انرژی برای انجام کارهای معمولی
• کودک علاقه به انجام هیچ کاری ندارد
• مدام از ناراحتی های همچون سردرد یا معده درد شکایت می کند
• احساسات منفی مانند بی ارزش بودن یا احساس گناه
• داشتن اشتهای زیاد یا خیلی کم
• افکار مرتبط با مرگ و خودکشی

در برخی کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی، اختلالات رفتاری دیگر همچون بیش فعالی نیز رخ خواهد داد.

علائم اختلال دوقطبی در نوجوانان

نوسانات رفتاری در این دوران به دلیل تغییرات هورمونی و بلوغ شایع است. اما برخی نوسانات خلق و خو در نوجوانان ممکن است علامت عارضه جدی تری همچون اختلال دوقطبی باشد.

معمولا تشخیص این اختلال با تاخیر و در اواخر دوره نوجوانی و سال های اولیه جوانی رخ می دهد. از جمله علائم مانیا در نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خوشحالی بیش از حد
• رفتارهای نادرست و دور از ادب
• انجام کارهای خطرناک و رفتارهای ریسکی
• مصرف مواد مخدر
• داشتن افکار جنسی بیش از حد معمول
• افزایش میل جنسی
• مشکلات خواب و عدم احساس خستگی با وجود کم خوابی
• عدم تمرکز و حواس پرتی
• بی ثباتی خلق و خو

علائم رایج افسردگی در نوجوانان عبارت است از:

• خواب بیش از حد کم یا زیاد
• اشتهای بیش از حد کم یا زیاد
• احساس غم و اندوه
• گوشه گیری از گروه ها و روابط دوستانه
• افکار مرتبط با مرگ و خودکشی

علل بروز اختلال دوقطبی

علت بروز اختلال دوقطبی هنوز ناشناخته است اما برخی عوامل (معمولا ترکیب آن ها) در ابتلا به این عارضه روانی نقش دارند. از جمله:

ژنتیک

تحقیقات نشان می دهد که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری دوقطبی احتمال بروز آن را افزایش می دهد.

عملکرد مغز

اختلالات در ساختار و عملکرد مغز می تواند خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را افزایش دهد.

عوامل محیطی

برخی عوامل مانند استرس شدید، تجربه حوادث ناگوار و بیماری های جسمی نیز در ابتلا به اختلال دوقطبی تاثیر دارد.

آیا اختلال دوقطبی ارثی است؟

اختلال دوقطبی ممکن است از والدین به فرزندان منتقل شود و تحقیقات نشان می دهد خطر ابتلا به این بیماری در افرادی که در خانواده شان فردی مبتلا به این اختلال وجود دارد 4 تا 6 برابر بیشتر از سایرین است. با این حال، نمی توان گفت هر فردی که دارای سابقه خانوادگی است به این بیماری مبتلا می شود یا افراد دیگر هرگز به این بیماری مبتلا نخواهند شد.

تشخیص اختلال دوقطبی

به طور کلی تشخیص اختلال دوقطبی دشوار است، چرا که نوسانات خلق و خو متفاوت است و این در کودکان و نوجوانان به مراتب دشوارتر خواهد شد.

اختلال دوقطبی نوع 1 معمولا شامل یک یا چند دوره مانیا یا ترکیب دوره های مانیا و افسردگی است، همچنین ممکن است در آن دوره افسردگی اصلی وجود داشته باشد یا نه. اختلال دوقطبی نوع 2  یک یا چند دوره افسردگی و حداقل یک دوره هیپومانیا دارد.

بیمار زمانی در دوره شیدایی به سر می برد که حداقل یک هفته با علائم آن درگیر بوده یا در بیمارستان بستری شود. همچنین علائم باید در اغلب ساعات شبانه روز در فرد دیده شود و دوره افسردگی اصلی نیز حداقل دو هفته طول می کشد.

عدم درمان اختلال دوقطبی باعث افزایش شدت بیماری شده و تعداد دوره ها افزایش می یابد، اما با انجام اقدامات درمانی فرد زندگی سالمی را تجربه خواهد کرد.

درمان اختلال دوقطبی

اگرچه درمان قطعی اختلال دوقطبی امکان پذیر نیست، اما با روش های دارویی، مشاوره و تغییراتی در سبک زندگی می توان علائم آن را برطرف کرد.

داروهای اختلال دوقطبی

• داروهای رفع نوسانات خلق و خو مانند لیتیوم
• داروهای ضد جنون مانند اولانزاپین (زیپرکسا)
• داروهای ضد افسردگی و جنون مانند فلوکستین – اولانزاپین (سیمبیاکس)
• بنزودیازپین ها، داروهای ضد اضطراب مانند آلپرازولام که می تواند برای درمان کوتاه مدت استفاده شود.

روان درمانی

که شامل موارد زیر است:

درمان شناختی رفتاری

 نوعی گفتگو درمانی که بیمار و مشاور درباره روش های مدیریت بیماری و مقابله با آن صحبت خواهند کرد.

آموزش روانی

 نوعی مشاوره روانی که به بیمار و خانواده او کمک می کند تا بیماری را بهتر درک کرده و با آن کنار بیایند.

تغییرات سبک زندگی

 که شامل کنترل عادات روزمره مانند خواب، رژیم غذایی و ورزش می باشد.

سایر روش های درمانی

از روش های دیگر برای درمان اختلال دوقطبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• الکتروشوک (ECT)
• داروهای خواب
• مکمل ها
• طب سوزنی
• تغییر سبک زندگی

اختلال دوقطبی و ازدواج و طلاق

یکی از سوالات مهمی که به ذهن می رسد این است که آیا افرادی که اختلال دوقطبی دارند می توانند رابطه شاد و سالم پس از ازدواج داشته باشند؟

همانطور که اشاره شد اختلال دوقطبی باعث ایجاد مشکلاتی در روابط بین فردی از جمله ازدواج می شود و اینطور به نظر می رسد که این افراد مهارت های اجتماعی ضعیف تری نسبت به دیگران دارند اما توجه به این نکته نیز مهم است که استرس و تنش نقش مهمی در عود این اختلال داشته و مشکلات زناشویی ممکن است عامل اصلی بروز نوسانات خلق و خو در این بیماران شود.

به عبارت دیگر رابطه پیچیده ای میان تنش های زناشویی و نوسانات خلق و خوی بیمار وجود دارد به طوری که واکنش و رفتار نامناسب همسر فرد دوقطبی در طول دوره های بیماری، می تواند سبب افزایش تعداد و شدت دوره مانیا یا افسردگی شود.

به نظر می رسد درک علائم دوره افسردگی برای همسر فرد بیمار راحت تر از علائم دوره مانیا است و ممکن است حالت های دوره مانیا به نظرش عمدی به نظر برسد.

به همین دلیل زندگی با یک فرد مبتلا به اختلال دوقطبی چالش بزرگی است و ممکن است به دلایل مختلف از جمله عصبانیت های شدید، اعتیاد، ولخرجی یا قمار، عدم مسئولیت پذیری یا بی توجهی به شغل و مشکلات جنسی به طلاق منجر شود.

لازم به ذکر است معمولا علائم بیماری و افسردگی در فرد بیمار بعد از طلاق شدت بیشتری پیدا می کند.

البته این بدان معنا نیست که ازدواج با بیمار اختلال دوقطبی (در حال درمان) اشتباه است، بلکه لازم است پیش از ازدواج، طرفین درباره بیماری صحبت کرده و انتظارات خود از ازدواج را به صورت روشن بیان کنند و با ذهن باز و اطلاع کامل از بیماری و حمایت خانواده طرفین برای ازدواج اقدام کنند.

پنهان کردن بیماری در این گونه موارد عواقب بسیار ناگواری به همراه خواهد داشت و در اکثر موارد به طلاق منجر می شود.

درمان های خانگی

خواب کافی

اختلالات خواب در این بیماران تاثیر زیادی در شدت یافتن نوسانات خلق و خو خواهد داشت.

پیشگیری از چاقی

مطالعات نشان می دهد حدود 68 درصد مبتلایان از چاقی یا اضافه وزن رنج می برند زیرا معمولا به دلیل مصرف دارو، علائم افسردگی یا کاهش سروتونین در بدن اشتهای آن ها بیشتر از سایر افراد می باشد. چاقی با عوارضی همچون دیابت، فشار خون بالا و بیماری های قلبی همراه است.

تغذیه مناسب

مصرف امگا 3، منیزیم کافی، ویتامین C و اسید فولیک در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی توصیه می شود.

هشدار: قبل از مصرف هرگونه مکمل حتما با پزشک خود مشورت کنید.

ورزش منظم

ورزش باعث ترشح اندروفین در بدن می شود که به ایجاد حس خوب و خواب بهتر کمک کرده و با افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی مقابله می کند.

هشدار: در صورت مصرف لیتیوم لازم است با پزشک درباره ورزش کردن مشورت کنید.

درمان گیاهی اختلال دو قطبی

گیاهانی همچون جینسینگ، ریحان و گیلاس زمستانی به کنترل استرس، کاهش کورتیزول، افزایش انرژی و تمرکز کمک کرده و ترشح هورمون ها را متعادل می کنند.

اجتناب از مصرف دخانیات

توصیه می شود بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی از مصرف مواد تحریک کننده از جمله دخانیات، مواد مخدر و الکل اجتناب کنند.

حمایت از بیمار دو قطبی

این نکات به شما کمک می کند تا از فردی که دچار اختلال دو قطبی است بدون توجه به نوع رابطه ای که با وی دارید، حمایت کنید:

• درک کنید که هیچ فردی برای این وضعیت سرزنش نکنید.

– به یاد این بیماران بیاورید که سلامت روانی این افراد درست همانند بیماری است و جای نگرانی ندارد.

– این بیماران را تشویق کنید که به روان پزشک متخصص رجوع کنند.

– محدودیت های این بیماران را درست همانند محدودیت های فردی خودتان بپذیرید.

– راهکارهای رهایی از استرس در زندگی روزمره را به بیمار آموزش دهید.

– از داروها و تاثیرات دارویی که این افراد می خورند آگاه باشید. مطمئن شوید که داروها را درست طبق دستور پزشک مصرف می کنند.

– درک این موضوع که فشار اضطراب روانی واسترس باعث حمله عصبی می شود.

– بدانید که در چه زمانی از بیمار فاصله بگیرید. اگر این افراد اهل مجادله و دعوا هستند یا دچار حمله عصبی شده اند، زمان درستی نیست که مقابله کنید یا با بیمار بحث و جدل کنید.

– صبور باشید. درمان هایی وجود دارد که کمک کننده است، اما انتخاب روش درست درمان زمان بر است.

– با اجازه بیمار همراهش نزد پزشک و جلسات درمانی بروید. هر چه بیشتر شرایط و وضعیت این بیماری را درک کنید بهتر است.

– استراحت کنید. در ارتباط با فردی که دو قطبی است، توجه و مراقبت از بیمار اغلب مرکز توجه قرار می گیرد اما مراقبت از خودتان و تغذیه صحیح و ورزش را فراموش نکنید و درمان های ضروری در صورت نیاز را جویا شده و زمانی هم برای استراحت خودتان در نظر بگیرید.

– علائم افسردگی شدید و حملات عصبی را بدانید و واکنش خود را در این شرایط کنترل کنید.

– در شرایط بحرانی خودتان را آماده کنید تا رفتار اورژانس مد نظر را انجام دهید؛ (تماس با روانپزشک و روان درمان).

کمک کردن به بیمار و جلب توجه این افراد به کارهای روزمره باعث کاهش حملات عصبی این افراد می شود. طبق مطالعه ای که در سال ۲۰۰۸ انجام شده است، افرادی که دچار اختلال دوقطبی هستند ساعت بدن حساس تری دارند.

زمانی که ساعت بدن مختل شود ممکن است فرد دچار حمله عصبی شود. این تحقیق ثابت می کند که رفتار درمانی که روی نظم دادن به کارهای روزمره نظیر عادات خواب، وعده های غذایی و فعالیت های فیزیکی تمرکز دارد بسیار کمک کننده باشد.

فراموش نکنید نحوه رویکرد و برخورد با مسائل بیماران با علائم اختلال دو قطبی از یک حمله عصبی خفیف تا شدید متفاوت است و باید راهکار مناسب را پیش گرفت.

مرجع:

https://www.healthline.com/health/bipolar-disorder#living-with-bipolar-disorder