فشار خون پایین: علائم و علت ها

فشار خون چیست؟

فشار خون  که یکی از علائم اصلی حیات در بدن ما است و به فشار و نیرویی اطلاق می شود که طی انقباض و شل شدن عضلات قلب، توسط خونِ در جریان، به دیوارهٔ رگ‌ها وارد می‌شود.

فشار خون در واقع فشار موجود در شریان ها (سرخرگ ها) را نشان می دهد؛ یعنی عروقی که خون را از قلب به سایر اندام ها می رسانند. تاثیرِ شریان ها از جریان خون، میزان فشار خون را مشخص می کند.

فشار خون پایین به چه معنی است؟

فشار خونِ پایین به معنی جریان خون ناکافی و در نتیجه، رساندن میزان ناکافی اکسیژن و مواد مغذی به قلب، مغز، کلیه ها و سایر اندام های بدن است. این عارضه می تواند زیان بار بوده و باعث آسیب های دائمی شود.

فشار خون نرمال چقدر است؟

قلب ما، با هر ضربان خون را در تمام بدن به گردش در می آورد. فشاری را که در طول هر ضربان به سرخرگ ها وارد می شود، فشار سیستولیک می نامند. دستگاه فشار خون این رقم را در قسمت بالا نشان می دهد. فشاری که در میان ضربان ها بر دیواره سرخرگ ها وارد می شود، نیز فشار دیاستولیک نام دارد.  فشار خون 120 بر روی 80 میلی متر (mm)، فشار خون نرمال محسوب می شود و هر عددی بالاتر از این را فشار خون بالا به حساب می آورند.

 فشار خون چگونه ایجاد می شود؟

حفره پایینی سمت چپِ قلب (بطن)، خونِ حاوی اکسیژن را از ریه ها دریافت کرده و آن را به سرتاسر بدن پُمپ می کند. قلب ما در بین هر ضربان خود، از خون پر می شود که این مرحله از چرخه عملکرد قلب را «دیاستول» می نامند. زمانی که قلب خون را با فشار به شریان ها پمپ می کند، این مرحله را «سیستول» می نامند.

می توانید انگشت خود را بر روی گردن یا روی ساعدتان قرار دهید تا ضربان را احساس کنید. ضربانی که حس می کنید، انقباض بطن چپ قلب است.

فشار خون را چگونه تعیین می کنند؟ 

عوامل متعددی وجود دارند که بر روی فشار خون ما تاثیر می گذارند. میزان خون و عملکرد دیواره رگ های خونی، دو عامل مهم تعیین کننده میزان فشار خون هستند.

با هر ضربان قلب، هرچقدر که میزان خون بیشتری به درون رگ ها پمپ شود، فشار خون ما بالاتر می رود. همچنین سفت تر یا باریک تر شدنِ دیواره عروق خونی نیز می تواند فشار خون را افزایش دهد. به عکس، میزان خون کمتر و باز و انعطاف پذیرتر بودنِ دیواره عروق، فشار خون را کاهش می دهد.  

بدن چگونه فشار خون نرمال را حفظ می کند؟

فشارگیر یا باروسپتوها (Baroreceptors)، سلول های عصبی کوچکی در طول شریان ها و نزدیک به قلب هستند که به تنظیم فشار خون کمک می کنند. باروسپتورها برای کاهش یا افزایش فشار خون در صورت نیاز با کلیه ها، شریان ها، عروق و قلب در تعامل هستند. کارکرد باروسپتورها این است که از رسیدن خون کافی به اندام ها و بافت های بدن اطمینان حاصل کنند.

ارسال پیام های باروسپتور به قلب

اگر فشار خون شما بیش از حد کاهش یابد، باروسپتور این پیام را به قلب ارسال می کند که در هر دقیقه ضربان خود را بالا ببرد و خون را سریع تر پمپ کند. در نتیجه جریان خون افزایش می یابد و فشار خون بالا می رود.

ارسال پیام باروسپتور به رگ های خونی

در صورتی که فشار خون خیلی افزایش یابد، باروسپتور به رگ های خونی این پیام را ارسال می کند که گسترده تر شوند و خون بیشتری در خون جای داده و خون کمتری را به قلب باز گردانند. در نتیجه جریان خون کاهش می یابد و فشار خون نیز پایین می آید. از سوی دیگر، اگر رگ ها باریکتر شده و خون بیشتری را به قلب بازگردانند، فشار خون نیز بالا می رود.

ارسال پیام باروسپتور به شریان ها  

اگر فشار خون شما بیش از حد افزایش یا کاهش یابد، باروسپتور برای تنظیم فشار خون و رساندن آن به سطح نرمال، قادر است که به طور مستقیم با شریان ها یا شاهرگ ها ارتباط برقرار کند.

زمانی که فشار خون پایین بیاید، بتروسپتور این پیام را به شریان ها ارسال می کند که منقبض و تنگ تر گردند تا فشار خون بیشتر شود و زمانی که فشار خون بالا می رود نیز باروسپتور به شریان ها دستور می دهد که آزاد و شل شوند تا میزان فشار خون پایین بیاید.

پیام باروسپتور به کلیه ها

کلیه ها نیز با تنظیم تولید ادرار، در کنترل فشار خون نقش دارند. زمانی که کلیه ها آب بیشتری از خون می گیرند، فشار خون کاهش می یابد. وقتی که کلیه ها میزان ادرار را کاهش می دهند، آب در خون می ماند و فشار خون افزایش پیدا می کند.

عملکرد و فعالیت کلیه ها بر روی فشار خون نسبت به بارورسپتورها و سایر سیستم هایی که به سرعت بر روی فشار خون تاثیر می گذارند، خیلی آهسته تر است. این تاثیر معمولا ساعت ها تا روزها به طول می انجامد.  

آیا فشار خون پایین برای سلامت افراد تاثیر منفی دارد؟

در فشار خون پایین معمولا خطر کمتری برای ابتلا به بیماری های قلبی، سکته و بیماری های کلیوی وجود دارد.

کسانی که به طور منظم ورزش می کنند، ورزشکاران حرفه ای، افراد غیر سیگاری و آن ها که وزن خود را در حالت نرمال حفظ می کنند، معمولا فشار خون پایین تری نسبت به سایر افراد دارند.

فشار خون پایین دارای این مزیت است که علائم آسیب زننده به بافت ها و اندام های بدن را ایجاد نمی کند.

 علائم فشار خون پایین

بسیاری از افراد با فشار خون پایین زندگی می کنند اما علائم خاصی هم ندارند. برخی افراد دچار فشار خون پایین نیز ممکن است سرگیجه یا سبکی سر را تجربه کنند. این علائم نشان دهنده این است که جریان خون کافی به مغز نمی رسد. در این وضعیت ممکن است علائمی همچون ضعف، حالت تهوع، گیجی و تاری دید هم رخ دهد.

فشار خون پایین می تواند بر روی اندام های دیگر نیز تاثیر بگذارد و و باعث تنگی نفس، از حال رفتن، درد قفسه سینه و سرد و بی حرارت شدنِ پوست گردد.

دلایل ایجاد فشار خون پایین

فشار خون پایین می تواند در اثر شرایط و بیماری هایی ایجاد شود که فشار و انقباض موجود در دیواره شریان ها و یا جریان خون را کاهش می دهند.

از دست رفتن آب بدن و خونریزی دو نمونه از شرایطی است که باعث کاهش حجم خون می شود.

شرایطی مثل بیماری ماهیچه قلب (cardiomyopathy) یا حمله قلبی، که میزان خون پمپ شده توسط قلب را کاهش می دهند، می توانند با فشار خون پایین در ارتباط باشند.  

آسیب های طناب نخاعی و همچنین عوارض جانبی برخی از داروها نیز می تواند فشار خون شما را کاهش دهد.

علل عصبی (نورولوژیک) فشار خون پایین

کارکرد مناسب سیستم عصبی مرکزی برای حفظ فشار خون نرمال، ضروری است. برای تاثیر گذاری بر روی فشار خون، عصب واگ و سیستم آدرنالین بدن همراه با یکدیگر عمل می کنند. زمانی که عصب واگ بیش از حد تحریک می شود، رگ ها گشاد شده و خون کافی به قلب باز نمی گردد. بنابراین فشار خون ممکن است کاهش یابد.

حمله یا سنکوپ وازوواگال (Vasovagal syncope) نوعی غش و از حال رفتن است که  وقتی عصب واگ بیش از حد تحریک شود، رخ می دهد.

حمله وازوواگال بیشتر در افرادی رخ می دهد که نسبت به درد حساس تر هستند  و یا تحمل دیدن خون را ندارند. در این شرایط عصب واگ بیش از حد تحریک شده و فرد از حال می رود.   

این نوع ضعف و از حال رفتن همچنین ممکن است به هنگام زور زدن حین خروج ادرار یا اجابت مزاج نیز اتفاق بیفتد.

در برخی از انواع آسیب های نخاعی، جریان آدرنالین به شریان ها مسدود می شود. در این شرایط شریان ها باز می مانند و فشار خون کافی حفظ نمی شود.

علل غیر عصبی فشار خون پایین

شرایط غیر مرتبط با سیستم عصبی نیز می تواند باعث فشار خون پایین شوند.

هر عاملی که باعث کم آبی بدن شود، مثل از دست رفتن آب بد در اثر اسهال، استفراغ و یا خونریزی می تواند به فشار خون پایین منجر شود.

نقش عملکرد غده آدرنال، شرایط بارداری و یا خونریزی نیز می تواند فشار خون را کاهش دهد.

مصرف برخی داروها فشار خون را پایین می آورد

برخی از داروها از جمله سیلدنافیل (sildenafil) با نام تجاری ویاگرا (Viagra) که برای درمان اختلال نعوظ تجویز می شوند، داروهای افسردگی سه حلقه ای مثل امی تریپتلین (amitriptyline) و داروهای درمان پارکینسون مثل لوودوا ( levodopa) و کاربی دوپا (carbidopa) از جمله مواردی هستند که دارای عارضه جانبی کاهش فشار خون می باشند.  

باید توجه داشته باشید که مصرف الکل یا داروهای مسکن نیز ممکن است که فشار خونتان را پایین بیاورد.

در صورتی که داروهای فشار خون به درستی عمل کنند، بعد از مصرف این داروها، فشار خونتان پایین می آید.

داروهای مسدودکننده گیرنده  آنژیوتانسین (ARB ها)، مسدود کننده های کانال کلسیم (CCB ها)، مسدود کننده های بتا  و داروهای ادرار آور، نمونه هایی از داروهای کاهنده فشار خون هستند.

 بیماری هایی که فشار خون را پایین می آورند

گاهی اوقات یک عفونت قارچی یا باکتریایی از یکی از اعضای بدن به خون نیز سرایت می کند. این نوع عفونت را سپتیسمی (septicemia) یا گندخونی می نامند.

این شرایط بسیار خطرناک و تهدید کننده است و می تواند باعث اُفت شدید فشار خون شده که به آن شوک سپتیک یا شوک عفونی می گویند و ممکن است به اندام دیگر نیز آسیب وارد کند.

بیماری هایی نظیر دیوِرتیکولیت (التهاب دیورتیکول های جدار روده) یا ذات الریه (پنومونی)، عفونت مجاری ادرار یا دیگر عفونت ها ممکن است منجر به بروز سپتیسمی شوند.

سایر بیماری های کاهنده فشار خون 

برخی افراد ممکن است نسبت به بادام زمینی، تزریقات وریدی، نیش زنبور عسل، مصرف آنتی بیوتیک یا برخی مواد شیمیایی یا مواد غذایی دیگر حساسیت شدید داشته باشند (آنافیلاکسی).

این قبیل واکنش های آلرژیک منجر به آزادسازی موادی برای مبارزه با عامل محرک آلرژی در بدن شده که باعث اُفت شدید فشار خون می شود. واکنش های آنافیلاکسی به ندرت رخ می دهند.

فشار خون پایین را چگونه تشخیص می دهند؟

برای سنجش فشار خون معمولا پزشک هم در حالت دراز کشیده و هم در حالت ایستاده، فشار خون بیمار را اندازه می گیرد.

افرادی که دچار فشار خون پایین هستند، ممکن است در حالت ایستاده دچار سرگیجه شوند. در این حالت ضربان قلب نیز تندتر می شود تا اُفت فشار خون را جبران کند.

بعد از این که تشخیص فشار خون پایین صورت گرفت، پزشک به دنبال علت این مشکل خواهد بود. گاهی اوقات یافتن علت دشوار نیست؛ مثلا در شرایطی که ایجاد یک زخم باعث خونریزی زیاد شده است. اما اغلب اوقات برای درک علت اصلی فشار خون پایین، نیاز به انجام ازمایشات دیگر وجود دارد.

درمان فشار خون پایین

تمامی افرادی که فشار خون پایین را تجربه می کنند و یا خود گمان می کنند که دچار فشار خون پایین هستند، باید توسط یک پزشک مورد بررسی قرار گیرند.

حتی اگر فشار خون پایین هیچ گونه علائمی هم ایجاد نکند، باز هم بیمار نیاز به معاینه و بررسی دارد.

داروهایی که برای درمان فشار خون پایین تجویز می شوند، بسته به علت پایین بودن فشار متفاوت اند. اگر بیمار از قبل برای درمان فار خون بالا تحت درمان باشد، دوز داروهای او باید تغییر یابند.

در صورتی که علت پایین بودن فشار، از دست رفتن ـب بدن در اثر اسهال یا استفراغ باشد، تزریق وریدی مایعات برای بیمار تجویز می شود تا فشار خون به حالت نرمال بازگردد.

مرجع

https://www.medicinenet.com/low_blood_pressure_hypotension_pictures_slideshow/article.htm