سرطان تخمدان: مراحل، علائم و درمان

سرطان تخمدان چیست؟

سرطان تخمدان، نوعی سرطان است که در آن تومور (سلول های سرطانی) بدخیم در تخمدان ها تشکیل می شود. تخمدان عضوی از اندام های جنسی زنانه است که تخمک و هورمون های استروژن و پروژسترون را تولید می کند.

خوشبختانه درمان سرطان تخمدان در حال پیشرفت  است و بهترین نتایج معمولا زمانی به دست می آید که سرطان در مراحل اولیه شناسایی شود.

علائم و نشانه های سرطان تخمدان

سرطان تخمدان می تواند به خصوص در مراحل اولیه هیچ گونه علامتی نداشته باشد. با این حال، علائم زمانی که بروز می کند می تواند شامل نفخ شکم، درد شکم یا لگن، تکرّر ادرار و بلافاصله سیر شدن بعد از خوردن غذا باشد. البته این علائم همراه با شرایط مختلف  دیگر و سایر بیماری ها نیز وجود دارد و مختص سرطان نیست. اگر به طور مداوم و برای بیش از چندین هفته این علائم را داشتید، حتما با یک پزشک مشورت کنید.

عامل خطر: سابقه خانوادگی

سابقه خانوادگی سرطان تخمدان جرو فاکتورهای خطر محسوب می شود. زنانی که در بستگان نزدیکشان، فردی مبتلا به سرطان تخمدان، سرطان پستان و یا سرطان روده وجود داشته باشد، شانس بیشتری برای ابتلا به این سرطان دارند. جهش های ژنی ارثی از جمله جهش BRCA1  و BRCA2 به سرطان پستان مرتبط است و مسئول ۱۰ درصد از سرطان های تخمدان خواهد بود. اگر در خانواده شما سابقه قوی ابتلا به چنین بیماری ها و سرطان هایی وجود دارد، بهتر است که حتما با یک پزشک مشورت کنید تا بررسی های دقیق تری صورت گیرد.

عامل خطر: سن و سال

سن و سال، قوی ترین عامل خطر برای ابتلا به سرطان تخمدان است. این شرایط بعد از یائسگی شایع تر است و استفاده از هورمون درمانی می تواند خطر ابتلا به این سرطان را افزایش دهد. این خطر در افرادی که استروژن درمانی را بدون پروژسترون برای حداقل ۵ تا ۱۰ سال دریافت کرده اند، بیشتر و قوی تر است. هنوز مشخص نیست که آیا مصرف استروژن و پروژسترون به صورت ترکیبی نیز می تواند خطر ابتلا به این سرطان را افزایش دهد یا خیر.

عامل خطر: چاقی مفرط

چاقی نیز یکی از فاکتورهای خطر موجود برای سرطان تخمدان است. زنان چاق، هم خطر ابتلا به سرطان تخمدان را بیشتر از دیگران خواهند داشت و هم میزان مرگ و میر ناشی از این نوع سرطان در آنان بیشتر از سایر افراد است. این عامل خطر به نظر با افزایش وزن مرتبط است. به همین دلیل زنانی که وزن بیشتری دارند، بیشتر در معرض خطر خواهند بود.

آزمایشات غربالگری

دو روش غربالگری سرطان تخمدان در مراحل اولیه، شامل سونوگرافی از تخمدان و اندازه گیری سطح پروتئین هایی به نام CA-125 در خون است. بررسی ها نشان می دهد هیچ یک از این تست ها نتوانسته اند در افرادی که دارای میزان ریسک متوسط هستند، زندگی فرد را نجات دهد. بنابراین، غربالگری در حال حاضر تنها برای زنانی توصیه می شود که دارای ریسک بالاتری برای سرطان می باشند.

تشخیص سرطان تخمدان

تست های تصویربرداری از جمله سی تی اسکن، ام آر آی  و سونوگرافی می تواند توده را در تخمدان نشان دهد. اما تنها نمونه برداری (نمونه برداری) از بافت آن است که مشخص می کند توده ای سرطانی است یا خوش خیم. بیوپسی یا نمونه بافت برداشته شده را در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می دهند تا سرطانی بودن یا نبودن آن را مشخص کنند.

مراحل سرطان تخمدان

مراحل سرطان تخمدان، بسته به درجه گسترش و انتشار آن به دیگر ارگان ها و بافت های بدن متفاوت است. میزان پیشرفت این سرطان را معمولا طی جراحی می توان ارزیابی کرد. مراحل سرطان تخمدان به شرح زیر است:
 

مرحله اول: سرطان هنوز محدود به تخمدان است.
مرحله دوم: سرطان به رحم یا سایر اندام های لگنی گسترش یافته است.  
مرحله سوم: سرطان به غدد لنفاوی یا بافت های دیواره شکم منتشر شده است.
مرحله چهارم: سرطان به اندام های دورتر مثل کبد یا ریه ها انتشار یافته است.

انواع سرطان تخمدان

بسته به نوع سلول های سرطانی داخل تخمدان، انواع مختلفی از این سرطان وجود دارد. اکثریت قریب به اتفاق سرطان های تخمدان سرطان های اپیتلیال (epithelial cancers) یا کارسینوم (carcinomas) هستند. این سرطان ها در سلول هایی آغاز می شوند که سطح تخمدان را پوشانده اند. گاهی اوقات تومورهای این سلول ها به طور واضح سرطانی نیستند، اما با این حال ویژگی های مشکوکی از خود نشان می دهند. این تومورها را تومورهای دارای پتانسیل بدخیمی پایین (low malignant potential) و یا تومورهای مرزی (LMP) می نامند. این انواع نسبت به سایر گونه های سرطان تخمدان، از میزان خطر کمتری برخوردارند.

شانس زنده ماندن مبتلایان به سرطان تخمدان

بسته به مرحله ای که سرطان در آن تشخیص داده شود، یک بازه زمانی 5 ساله برای مقاومت و زنده ماندن فرد، بین 18 تا 89 درصد در افراد مختلف متغیر است. با این حال، این آمار مربوط به زنانی است که بین سال های 1988 تا 2001 مبتلا به سرطان تخمدان بوده اند. در زمانه حاضر درمان های موجود در حال پیشرفت و شرایط نیز در حال تغییر است. برای تومورهای مرزی (LMP)، بازه زمانی ۵ ساله  بقا در برابر سرطان، از ۷۷ تا ۹۹ درصد متغیر است.

جراحی سرطان تخمدان

کاربرد جراحی تنها برای تشخیص و تعیین مرحله سرطان نیست، بلکه به عنوان اولین قدم در درمان سرطان تخمدان نیز به کار گرفته می شود. به کمک جراحی می توان تومور را تا آنجا که ممکن است از بدن خارج ساخت. معمولا پزشک مجبور می شود رحم و نیز لوله فالوپ، امنتوم یا تخمدان و هر چیز دیگری که اندازه آن بیشتر از ۲ سانتی متر باشد را بردارد. بیوپسی نیز معمولا زمانی انجام می شود که سرطان تخمدان به نواحی دیگر گسترش یافته باشد، هرچند که قابل مشاهده نباشد.

شیمی درمانی

شیمی درمانی معمولا بعد از جراحی برای تمامی مراحل سرطان تخمدان مورد استفاده قرار می گیرد. داروهای شیمی درمانی معمولا به صورت وریدی تزریق می شوند یا از طریق حفره شکمی وارد بدن می گردند (شیمی درمانی داخل صفاقی).

 داروهای جدید، شیمی درمانی را نسبت به گذشته قابل تحمل تر کرده است. این نوع درمان معمولا به میزان زیادی موثر واقع می شود، به خصوص زمانی که تومور های سرطانی کاملا از بین رفته باشد.

زنانی که تومورهای LMP دارند، اغلب بعد از جراحی نیازمند شیمی درمانی نخواهند بود مگر اینکه نگرانی از بازگشت تومورها وجود داشته باشد.

درمان هدفمند

درمان های جدید سرطان تخمدان می تواند رشد تومورها را  از طریق ایجاد اختلال در تشکیل رگ های خونی تغذیه کننده تومور، متوقف سازد. فرایند تشکیل رگ های خونی را رگ زایی (angiogenesis) می نامند. داروی آواستین (Avastin ) می تواند با مسدود سازی فرایند رگ زایی، در نهایت باعث تخریب تومورها یا توقف رشد آن ها شود. این دارو در برخی از سرطان های دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرد و اکنون نیز اثر آن در درمان سرطان تخمدان در حال بررسی است.

پس از درمان: یائسگی زودرس

اگر فردی هر دو تخمدان خود را از دست بدهد، ممکن است با یائسگی روبرو شود. کاهش تولید هورمون ها پس ازخارج شدن تخمدان، می تواند خطر ابتلا به شرایط دیگری مثل پوکی استخوان را نیز افزایش دهد. از این رو بررسی و معاینات منظم بعد از درمان سرطان تخمدان ضروری است.

بعد از درمان: بازیابی انرژی

بعد از درمان، زنان ممکن است برای بازیابی انرژی از دست رفته خود به مدت زمان طولانی نیاز داشته باشند. معمولا خستگی، بعد از درمان سرطان امر رایجی است. داشتن یک برنامه ورزشی منظم می تواند در بازیابی انرژی و نشاط شما بسیار مفید باشد. پزشک می تواند تشخیص دهد که کدام ورزش ها برای شما مناسب تر اند.

عامل کاهش دهنده خطر: بارداری

زنانی که هرگز باردار نشده اند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند. به نظر می رسد با هر بارداری خطر ابتلا به سرطان تخمدان کاهش پیدا می کند. همچنین شیر دهی نیز احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می دهد.

عامل کاهش دهنده خطر: مصرف قرص های ضد بارداری

زنانی که قرص های ضد بارداری مصرف می کنند کمتر به سرطان تخمدان مبتلا می شوند. مصرف این قرص ها حداقل به مدت ۵ سال، می تواند خطر ابتلا به این نوع سرطان را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. قرص های ضد بارداری و باردار شدن هردو می تواند تخمک گذاری را متوقف کند و برخی محققان بر این باورند که تخمک گذاریِ کمتر می تواند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.

عامل کاهش دهنده خطر: بستن لوله های رحم

از آنجا که بستن لوله های رحم یا هیسترکتومی (برداشتن رحم )، هر دو می تواند تخمدان ها را سالم باقی بگذارد، ممکن است در برابر سرطان تخمدان از فرد محافظت کند.

عامل کاهش دهنده خطر: برداشتن تخمدان ها

برای زنانی که دارای برخی جهش های ژنی هستند که ریسک ابتلا به این سرطان را افزایش می دهد، برداشتن تخمدان می تواند یک گزینه درمانی محسوب شود. همچنین برای زنان بالای ۴۰ سال که هیسترکتومی انجام داده اند و رحم خود را برداشته اند، می توان این گزینه را در نظر گرفت.

عامل کاهش دهنده خطر: رژیم غذایی کم چرب

هیچ نوع تغییرات قطعی و بخصوصی در رژیم غذایی برای پیشگیری از سرطان تخمدان وجود ندارد. با این وجود، مطالعات انجام شده نشان می دهد زنانی که رژیم غذایی کم چرب را به مدت حداقل ۴ سال رعایت می کنند، با خطر کمتری برای ابتلا به سرطان تخمدان مواجه هستند. سایر مطالعات نشان می دهد سرطان تخمدان در زنانی که سبزیجات فراوان مصرف می کنند نیز کمتر دیده می شود. برای تعیین ارتباط رژیم غذایی با سرطان تخمدان، نیاز به مطالعات بیشتر وجود دارد.  

مرجع:

http://www.medicinenet.com/ovarian_cancer_pictures_slideshow/article.htm