بیماری فراموشی (اختلال حافظه)

معرفی بیماری

فراموشی، به معنای نقص حافظه و ناتوانی در به یاد آوری خاطرات، حقایق و اطلاعات و تجربه ها است. اگرچه افرادی را که دچار فراموشی شده و هویت خود را گم کرده اند در فیلم ها زیاد دیده ایم، اما این بیماری در زندگی واقعی به گونه ای دیگر است.

در حقیقت، افرای که دچار بیماری فراموشی یا در واقع سندرم فراموشی می شوند، از هویت خود آگاهی دارند و می دانند که چه کسی هستند. اما در یادگیری اطلاعات و تشکیل حافظه جدید و به یاد آوری خاطرات مشکل دارند.

 این شرایط می تواند به دلیل آسیب به نواحی از مغز که در پردازش حافظه نقش دارند، رخ دهد. بر خلاف دوره های موقت نقص حافظه که به آن فراموشی کلی گذرا (global amnesia) میگویند، فراموشی می تواند دائمی باشد.

درمان خاصی برای این اختلال وجود ندارد اما تکنیک هایی که برای افزایش حافظه و حمایت روانی وجود دارد، می تواند به این افراد و خانواده هایشان کمک کند تا با این شرایط کنار بیایند.

علائم و نشانه ها

دو ویژگی اصلی فراموشی عبارتند از:

• مشکل در یادگیری اطلاعات جدید بعد از شروع فراموشی (فراموشی پیش گستر)
•  مشکل در به خاطر آوردن رویدادهای گذشته و اطلاعاتی که قبلا برای آشنا بوده اند (فراموشی پس گستر).
   

بیشتر افرادی که دچار فراموشی می شوند، اغلب با حافظه کوتاه مدت خود مشکل دارند و نمی توانند اطلاعات جدید را حفظ کنند. خاطرات اخیر معمولا فراموش می شوند، در حالی که تجربه های دورتر و خاطرات عمیق تر باقی می مانند. برخی افراد تجربه های کودکی خود را و یا نام رئیس جمهورهای گذشته را به خوبی به خاطر دارند، اما قادر نیستند نام رئیس جمهور فعلی را به خاطر آورند. همچنین به یاد نمی آورند که امروز چه روزی است و یا صبحانه چه چیزی خورده اند.

نقص حافظه به تنهایی نمی تواند بر هوش فرد، دانش عمومی، هوشیاری، مدت زمان توجه و تمرکز، قدرت قضاوت و شخصیت یا هویت فرد تاثیر بگذارد. افرادی که فراموشی دارند معمولا می توانند معنی یک پیام گفتاری یا نوشتاری را دریابند و همچنین مهارت هایی مثل دوچرخه سواری یا نواختن پیانو را فرا گیرند. این افراد به اختلال نقص حافظه خود کاملا آگاهند.

اختلال حافظه یا فراموشی با دِمانس یا زوال عقل (dementia) متفاوت است. دمانس اغلب شامل نقص حافظه نیز هست، اما معمولا با سایر مشکلات شناختی همراه است که به اُفت عملکرد روزمره منجر می شود.

 الگوی فراموشی، نشانه ی رایجی از اختلال شناختی خفیف (MCI) است. اما نقص حافظه و سایر مشکلات شناختی در MCI ، به آن شدت نیست که در دمانس تجربه می شود.
 

سایر علائم

بسته به علت بروز فراموشی، سایر نشانه ها و علائم شامل موارد زیر است:

• حافظه کاذب (سندروم حافظه ی کاذب یا شبه حافظه، حالتی است که در آن واقعه ای با اینکه در واقعیت رخ نداده است، قابل یاداوری و بازگو کردن می باشد و یا فرد واقعه ای را که اتفاق افتاده است، به طور متفاوتی بازگو می کند .)
•  گیجی و سردرگمی

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر شخصی بی دلیل یا به دلیل آسیب مغزی دچار اختلال حافظه یا گیجی شود، بهتر است هرچه سریع تر به پزشک مراجعه کند.

فردی که دچار اختلال حافظه می شود، ممکن است نتواند موقعیت خود و زمان و مکانی را که در آن قرار دارد، باز شناسد. او همچنین برای مراجعه به پزشک یا تماس با اورژانس نیز حضور ذهن لازم را ندارد. بنابراین اگر شخصی در اطرافتان وجود دارد که فکر می کنید دچار فراموشی شده است، سریع تر او را نزد پزشک ببرید.   

علت بیماری

عملکرد طبیعی حافظه مربوط به قسمت خای مختلفی از مغز است. از این رو، هر بیماری یا آسیبی که مغز را تحت تاثیر قرار دهد، ممکن در عملکرد حافظه نیز تداخل ایجاد کند.

فراموشی می تواند در اثر آسیبی که به شبکه لیمبیک مغز وارد می شود، رخ دهد. این شبکه، کنترل احساسات و خاطرات را بر عهده دارد. ساختار این شبکه شامل تالاموس (که در عمق مغز جای دارد) و هیپوکمپوس است که در اعماق لوب گیجگاهی قرار گرفته‌است.

فراموشی که به دنبال صدمه و آسیب به مغز رخ می دهد، فراموشی نورولوژیک خوانده می شود. علل احتمالی این نوع اختلال حافظه، شامل موارد زیر است:

• سکته
•  التهاب مغز (آنسفالیت) که در نتیجه ی یک عفونت ویروسی مثل ویروس هرپس سیمپلکس و یا واکنش سیستم ایمنی بدن به سرطان ایجاد می شود.
• کمبود اکسیژن کافی در مغز، مثلا در اثر حمله قلبی، دیسترس تنفسی و یا مسمومیت با کربن مونوکسید.
•  استفاده بیش از حد و طولانی مدت از الکل که به کمبود تیامین (ویتامین B-1) منجر می شود. این عارضه، سندرم ورنیکه کورساکوف نام دارد (Wernicke-Korsakoff syndrome).
• ایجاد تومور در نواحی از مغز که حافظه را کنترل می کند.
•  بیماری های تحلیل برنده مغز مثل آلزایمر و اشکال دیگر دمانس و زوال مغز.
•  تشنج
•  داروهای خاص مثل بنزودیازپین ها یا سایر داروهایی که اثر آرامبخشی دارند.

همچنین آسیب های سر که به صدمه و تکان مغزی منجر می شود، چه در اثر تصادفات جاده ای و یا ورزش ایجاد شده باشد، می تواند باعث گیجی یا بروز مشکلات حافظه (به خاطر سپردن اطلاعات جدید) شود. این موضوع بیشتر در مراحل اولیه نقاهت دیده می شود. آسیب های خفیف به سر معمولا باعث فراموشی پایدار نمی شوند، اما آسیب های شدیدتر می تواند فراموشی دائمی ایجاد کند.

نوع نادری از فراموشی که فراموشی تجزیه ای (یادزدودگی تجزیه ای) خوانده می شود، در اثر شوک و ضربه های احساسی ایجاد می شود. مثل شرایطی که فرد قربانی یک درگیری یا جنایت و حادثه خشونت بار است. در این نوع اختلال، فرد ممکن است حافظه شخصی و اطلاعات مربوط به بیوگرافی خود را از دست بدهد، اما این وضعیت معمولا موقتی است.

عوامل خطر

در شرایط زیر ممکن است احتمال بروز فراموشی افزایش یابد:

• جراحی مغز، آسیب و ضربه به سر
•  سکته
•  سوء مصرف الکل
•  تشنج

عوارض بیماری

شدت و وسعت فراموشی یا اختلال حافظه متغیر است. اما حتی فراموشی خفیف نیز می تواند بر کیفیت زندگی فرد و فعالیت های روزمره او تاثیر بگذارد. این اختلال می تواند بر شعل و حرفه، درس و تحصیل و یا روابط اجتماعی افراد تاثیز گذار باشد.

ممکن است بازگرداندن خاطرات گذشته و حافظه از دست رفته امکان پذیر نباشد، برخی از افرادی که مشکلات شدید حافظه دارند، بهتر است در موقعیتی قرار داشته باشند که اطرافیان و نزدیکان بتوانند از آنان مراقبت کنند.

پیشگیری

از آنجای که آسیب های مغزی می تواند ریشه اصلی فراموشی باشد، بسیار مهم است که بتوانیم احتمال ضربه و آسیب های مغزی را به حداقل برسانیم. به عنوان مثال:

• از مصرف بیش از حد الکل پرهیز کنید.
•  زمانی که موتورسیکلت می رانید حتما کلاه ایمنی داشته باشید و هنگام رانندگی نیز از کمربند ایمنی استفاده کنید.
•  هر نوع عفونتی را سریعا درمان کنید تا به مغز سرایت نکند.
• اگر علائمی از سکته مغزی، مثل سردرد شدید یا بی حسی و فلج یک طرفه بدن را مشاهده کردید، حتما سریع تر به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص بیماری

پزشک ارزیابی کاملی انجام می دهد تا بتواند از طریق رد سایرعلل احتمالی نقص حافظه، از جمله آلزایمر و سایر اشکال دمانس، افسردگی یا تومورهای مغزی، به تشخیص آمنزیا و فراموشی  برسد.  

سابقه بیماری
این ارزیابی، با بررسی دقیق سابقه پزشکی بیمار آغاز می شود. از آنجا که فرد مبتلا به فراموشی، ممکن است نتواند اطلاعات کاملی فراهم آورد، معمولا فردی از اعضای خانواده یا دوستان باید او را همراهی کنند تا بتوانند به سوالات پزشک پاسخ دهند. پزشک سوالات زیادی در زمینه موارد زیر از بیمار یا همراهان او می پرسد:

• نوع اختلال حافظه: اخیر یا طولانی مدت
• مشکلات حافظه از کی آغاز شده است و نحوه پیشرفت آن چگونه بوده است.
• عوامل محرک مثل ضربه و آسیب های سر، سکته و یا جراحی
•  سابقه خانوادگی بیماری، بخصوص بیماری های عصبی و نورولوژیک
• مصرف الکل یا دارو
• سایر علائم و نشانه ها مثل گیجی، مشکلات گفتاری، تغییرات شخصیتی یا ناتوانی در مراقبت از خود
•  سابقه تشنج، سردرد، افسردگی یا سرطان
   

معاینات فیزیکی
این معاینات می تواند شامل معاینه عصبی برای بررسی واکنش ها و عملکرد حسی تعادلی و سایر جنبه های مغز و سیستم عصبی باشد.  

تست های شناختی
پزشک حافظه طولانی مدت، حافظه اخیر، قدرت قضاوت و تفکر فرد را مورد بررسی قرار می دهد، دانش و اطلاعات عمومی فرد را می سنجد و اطلاعات شخصی و اتفاقات و خاطرات گذشته را نیز بررسی می کند. همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که کلماتی را به صورت یک لیست تکرار کند.

ارزیابی حافظه می تواند به تعیین وسعت اختلال حافظه کمک کند و بینشی در مورد احتیاجات و نیاز های بیمار به او ارائه کند.
 

تست های تشخیصی
در زمینه این تست ها، پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

• تست های تصویربرداری از جمله ام آر آی و سی تی اسکن برای بررسی آسیب یا ناهنجاری های مغزی
• آزمایش خون برای بررسی عفونت، کمبود موارد معدنی یا سایر مشکلات
• تست  EEG یا نوار مغز برای بررسی وجود فعالیت تشنج

درمان بیماری

درمان بیماری فراموشی بر روی تکنیک ها و استراتژی هایی متمرکز است که می تواند مشکلات حافظه را بهبود ببخشد و هر نوع بیماری زمینه ای که به فراموشی منجر شده است را هدف قرار دهد.
 

کار درمانی
فردی که دچار فراموشی است، می تواند برای یادگیری اطلاعات جدید و جایگزین کردن آنها با اطلاعات پاک شده و از دست رفته ی ذهن، با یک کار درمانگر کار کند تا از حافظه دست نخورده خود به عنوان پایه دریافت اطلاعات جدید استفاده کند.

آموزش های مربوط به حافظه، شامل تکنیک های مختلف سازماندهی اطلاعات است.این تکنیک ها می تواند به خاطر سپردن اطلاعات را راحت تر و درک مکالمات طولانی را بهتر کند. 

کمک های فناوری وتکنولوژی
استفاده از فناوری های هوشمند مثل گوشی های همراه هوشمند یا تبلت ها می تواند برای افرادی که دچار اختلال حافظه هستند مفید واقع شود. با کمی تمرین و آموزش، حتی افرادی که دچار فراموشی شدید هستند نیز می توانند از این دستگاه ها برای انجام امور روزمره خود بهره گیرند. مثلا می توان از گوشی های هوشمند برای یادآوری رویدادهای مهم یا مصرف داروها استفاده کرد.
 

داروها یا مکمل ها
در حال حاضر دارویی برای درمان بیشتر انواع فراموشی وجود ندارد.

 فراموشی سندرم کورساکوف- ورنیکه به علت کمبود تیامین ایجاد می شود. بنابراین درمان آن نیز شامل جایگزین کردن این ویتامین  با دریافت مواد مغذی کافی است. اگرچه درمان ها (که البته شامل پرهیز از الکل نیز می باشد) می توانند از آسیب های بعدی جلوگیری کنند، اما بیشتر افراد نمی توانند تمامی حافظه خود را بازیابند.

ممکن است تحقیقات و بررسی های انجام شده در این زمینه، روزی بتواند درمان های جدیدی برای انواع اختلالات حافظه کشف کند. اما پیچیدگی فرایندهای مغزی استفاده از یک داروی واحد برای حل مشکلات حافظه را نامحتمل کرده است.
 

حمایت از بیمار و مقابله با بیماری

زندگی با این بیماری، هم برای خود بیمار و هم برای اطرافیان تو بسیار سخت و نا امید کننده است. افرادی که دچار اختلال حافظه شدیدتر هستند، نیازمند حمایت و کمک مستقیم خانواده و اطرافیان و یا پرستاران حرفه ای هستند.

همچنین برای این بیماران، صحبت کردن با افرادی که مشکل آنها را درک می کنند یا تجربیات این چنینی دارند و می توانند در زمینه این بیماری توصیه های مفید ارائه دهند نیز سودمند است. بنابراین پزشک می تواند گروه های حمایتی را به بیمار یا اطرافیان او معرفی کند.

 برایتان معرفی کند. اگر دلیل اصلی و زمینه ای فراموشی مشخص شده باشد، می توان از سازمان ها و نهاد های مربوطه برای کسب اطلاعات بیشتر بهره گرفت. برای مثال:

• انجمن آلزایمر
• انجمن آسیب های مغزی(در آمریکا)

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در ابتدا می توانید از پزشک خانوادگی خود یا یک پزشک عمومی کمک بگیرید. در هر صورت پس از بررسی های لازم، به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می شوید.

بهتر است آمادگی لازم را برای این ملاقات کسب کنید. اطلاعات زیر می تواند در این زمینه به شما کمک کند.

کاری که می توانید انجام دهید:

• هر گونه علائم غیر عادی را یادداشت کنید. حتی اگر این علائم بی ربط به علت مراجعه شما به پزشک است.
•  اطلاعات شخصی کلیدی خود را از جمله استرس ها یا تغییرات اخیر زندگی، را یادداشت کنید. می توانید از اطرافیان خود بخواهید در تکمیل این لیست به شما کمک کنند.
•  فهرستی از تمام داروهای مصرفی خود علاوه بر ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید، تهیه نمایید.
• از یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان بخواهید برای ملاقات با پزشک شما را همراهی کنند.
•  یک دفترچه یادداشت و یک خودکار همراه خود داشته باشید تا نکات لازم را یادداشت نمایید.
•  سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید لیست نمایید.

آماده کردن فهرست سوالات می تواند به شما کمک کند تا بیشترین استفاده را از زمان ملاقات ببرید. سوالاتی که می توانید در ارتباط با این بیماری از پزشک بپرسید عبارتند از:

• علت احتمالی این علائم چیست؟
• کدام علل احتمالی دیگر ممکن است سبب بروز این نشانه ها شده باشد؟
•  به چه آزمایشاتی نیاز است؟ آیا برای انجام این آزمایشات آمادگی خاصی لازم است؟
• آیا حافظه از دست رفته برمی گردد؟
• چه درمان هایی برای این بیماری وجود دارد؟
• چگونه می توانم بیماری های دیگر خود را همراه با این شرایط کنترل و مدیریت کنم؟
• آیا لازم است فعالیت های خود را محدود کنم؟
• برای دریافت اطلاعات بیشتر چه منابعی را توصیه می کنید؟

چه انتظاری می توان از پزشک داشت؟
 

پزشک نیز ممکن است سوالات زیر را از بیمار بپرسد:

• اولین بار چه وقت متوجه نقص حافظه در خود شدید؟
• آیا در آن زمان علائم دیگری نیز تجربه کرده اید؟
•  آیا تا به حال در یک تصادف یا درگیری دچار آسیب و ضربه مغزی شده اید؟
• آیا ممکن است بیماری یا اتفاق دیگری باعث تحریک این شرایط و از دست دادن حافظه تان شده باشد.
•  آیا عاملی وجود دارد که سبب بهبود یا بدتر شدن این شرایط شود؟
• آیا مشکلاتی که در زمینه حافظه تان وجود دارد، پایدار است یا موقتی؟
•  آیا این اختلال حافظه به صورت تدریجی اتفاق افتاده یا ناگهانی؟

مرجع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/amnesia/symptoms-causes/syc-20353360