کم خونی فقر آهن

معرفی بیماری

کم خونی فقر آهن، نوع رایجی از کم خونی است، وضعیتی که در آن خون شما، از گلبول های قرمز سالم و کافی برخوردار نیست. گلوبول های قرمز، اکسیژن را به بافت های سرتاسر بدن می رسانند.

چنان که از نام آن پیداست، کم خونی فقر آهن، به دلیل کمبود میزان آهن اتفاق می افتد. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند هموگلوبین کافی در گلبول های قرمز تولید کند؛ یعنی همان ماده ای که آن ها را قادر به حمل اکسیژن می کند. در نتیجه، کم خونی ناشی از فقر آهن می تواند باعث احساس خستگی و تنگی نفس در شما شود.

کم خونی فقر آهن را معمولا می توانید با مصرف مکمل های آهن جبران کنید. گاهی اوقات آزمایشات اضافی و روش های درمانی دیگر نیز برای جبران این عارضه ضروری به نظر می رسند، به خصوص زمانی که پزشک تشخیص دهد که بیمار خونریزی داخلی دارد.

علائم و نشانه ها

کم خونی ناشی از فقر آهن، در ابتدا ممکن است آنقدر خفیف باشد که فرد متوجه آن نشود. اما زمانی که بدن آهن بیشتری از دست می دهد و کم خونی بدتر می شود، نشانه ها و علائم زیر بروز می کنند:

• خستگی شدید
• ضعف
• پوست رنگ پریده
• درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع و تنگی نفس
• سردرد ، سرگیجه و سبکی سر
• دست ها و پاهای سرد
• زخم و التهاب زبان
• ناخن های شکننده
• میل به خوردن برخی مواد غیر خوراکی یا غیر مغذی مثل خاک، یخ،   به مواد غیر مغذی همچون یخ، خاک یا گچ
• کمبود اشتها به خصوص در نوزادان و کودکانی که دچار این نوع کم خونی هستند.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائمی را که در بالا ذکر شد در خود یا کودکتان مشاهده کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. کم خونی فقر آهن را نمی توانید به تنهایی تشخیص دهید یا آن را درمان کنید. پس به جای خوردن مکمل آهن بهتر است که حتما ابتدا به پزشک مراجعه کنید. مصرف بی رویه آهن می توان خطرناک باشد، چرا که تجمع اهن در بدن می تواند به کبد شما آسیب رسانده و باعث عوارض و پیامدهای دیگری شود.

 علت ها

کم خونی فقر آهن زمانی رخ می دهد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین ندارد. هموگلوبین بخشی از گلبول های قرمز است که باعث ایجاد رنگ قرمز خون می شود و همچنین گلبول های قرمز را قادر می سازد که خون حاوی اکسیژن را به سرتاسر بدن برسانند.

اگر آهن کافی مصرف نکنید و یا اگر آهن زیادی از دست بدهید،  بدن نمی تواند هموگلوبین کافی ایجاد کند و در نهایت این امر منجر به کم خونی خواهد شد.  

علل کم خونی فقر آهن عبارتند از:

• خونریزی: خون در گلبول های قرمز حاوی آهن است. بنابراین اگر بدن شما خون از دست بدهد، ذخیره آهن بدن نیز از دست خواهد رفت. زنانی که دوره های قاعدگی سنگین دارند، بیشتر در معرض این نوع کم خونی قرار دارند.

خونریزی های داخلی مزمن که به آهستگی صورت می گیرد، مثل خونریزی های معدی- روده ای، فتق هیاتال، پولیپ های روده بزرگ یا سرطان کولورکتال می توانند باعث کم خونی های فقر آهن شوند.

خونریزی های معده و دستگاه گوارش می تواند در اثر مصرف بی رویه برخی مسکن ها به خصوص آسپرین رخ دهد.

• کمبود آهن در رژیم غذایی: بدن به طور منظم آهن را از غذایی که می خورید دریافت می کند. اگر رژیم غذایی شما دارای آهن کافی نباشد، در طول زمان بدن با کمبود آهن مواجه خواهد شد. نمونه هایی از مواد غذایی سرشار از آهن عبارتند از: گوشت قرمز، تخم مرغ، سبزیجاتی برگ سبز و مواد غذایی غنی شده با آهن. نوزادان و کودکان نیز برای رشد صحیح و مناسب نیاز به مصرف آهن در رژیم غذایی خود دارند.
• ناتوانی بدن در جذب آهن: آهن موجود در غذا در روده کوچک جذب جریان خون می شود. اختلالات روده ای همچون بیماری سلیاک می تواند مانع از جذب مواد مغذی موجود در غذاها شده و باعث کم خونی شود. اگر بخشی از روده کوچک بای پس شده یا برداشته شده باشد، این موضوع نیز می تواند باعث ناتوانی بدن در جذب آهن شود.
• بارداری: بدون استفاده از مکمل آهن، کم خونی ناشی از فقر آهن در بیشتر زنان باردار دیده می شود، چرا که برای رشد مناسب جنین، ذخیره آهن بدن آنان باید افزایش پیدا کند.

عوامل خطر

گروه های زیر ممکن است بیشتر از سایرین در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن قرار گیرند:

• زنان: از آن جا که زنان در طول دوره های قاعدگی خود، خون از دست می دهند، ممکن است بیش از سایرین در معرض این نوع کم خونی قرار گیرند.
• کودکان و نوزادان: نوزادان به خصوص نوزادان زودرس و یا آن ها که به هنگام تولد از وزن پایین برخوردارند، ممکن است با این شرایط روبرو شوند. کودکان در دوره رشد خود به آهن بیشتری نیاز دارند اگر کودک شما غذای سالم و کافی نمی خورد یا رژیم غذایی متنوعی ندارد، بیشتر در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن قرار خواهد گرفت.
• افراد گیاهخوار: افرادی که به قدر کافی گوشت قرمز نمی خورند.
• افرادی که به طور مکرر خون اهدا می کنند: افرادی که دائما و زود به زود خون اهدا می کنند، ممکن است بیشتر از سایرین در معرض این نوع کم خونی قرار گیرند. میزان هموگلوبین پایین که به اهدای خون مربوط است، می تواند مشکل موقتی باشد و با خوردن غذاهای سرشار از آهن برطرف شود. اگر به شما گفته شود به دلیل کم بودن هموگلوبین نمی توانید خون اهدا کنید، بهتر است از پزشک خود سوال کنید که آیا لازم است که تحت درمان قرار بگیرید یا نه.  

عوارض و پیامدها

کم خونی خفیف معمولا باعث ایجاد عوارض خاصی نمی شود. اما اگر این شرایط درمان نشود، ممکن است حادتر شده و مشکلاتی از قبیل موارد زیر ایجاد کند:

• مشکلات قلبی: کم خونی فقر آهن ممکن است به ضربان قلب سریع یا نامنظم منجر شود. قلب مجبور است که برای جبران کمبود اکسیژن، خون بیشتری پمپ کند. همین امر می تواند باعث بزرگ تر شدن قلب یا نارسایی های قلبی شود.

• مشکلاتی دوران بارداری: در زنان باردار، کم خونی های شدید ناشی از فقر آهنمی تواند باعث زایمان زودرس یا کمبود وزن نوزاد شود. اما می توان به کمک مصرف مکمل و مراقبت های ویژه از این شرایط پیشگیری کرد.
• مشکلات رشد: در نوزادان و کودکان، کم خونی شدید فقر آهن می تواند به کم خونی و نیز تاخیرات رشدی بیانجامد. علاوه بر این، کم خونی می تواند احتمال بروز عفونت ها را نیز افزایش دهد.

پیشگیری از کم خونی

خطر ابتلا به این نوع کم خونی را می توانید با مصرف مواد غذایی سرشار از آهن کاهش دهید. برخی از این مواد غذایی عبارتند از:

• گوشت قرمز، گوشت بوقلمون و مرغ
• غذاهای دریایی
• حبوبات
• سبزیجاتی برگ سبز مثل اسفناج
• میوه های خشک
• غلات، نان و ماکارونی های غنی شده با آهن
• نخود

 بدن شما، از گوشت قرمز آهن بیشتری جذب می کند تا از خوراکی های دیگر. اگر به هر دلیل گوشت قرمز نمی خورید، در این صورت نیاز دارید که ذخیره آهن بدنتان را از طریق مصرف سبزیجات افزایش دهید.

مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C برای بالا بردن جذب آهن

شما می توانید همزمان با خوردن غذاهای حاوی آهن بالا، آب میوه های دارای ویتامین C مثل مرکبات (آب پرتقال و غیره) نیز مصرف کنید تا جذب آهن را از این طریق افزایش دهید. ویتامین سی باعث جذب بهتر آهن خوراکی می شود.

ویتامین C در خوراکی های زیر نیز به میزان فراوان یافت می شود:

• کلم بروکلی
• گریپ فروت
• کیوی
• سبزیجات برگدار
• طالبی و هندوانه
• مرکبات مثل پرتقال و لیمو
• توت فرنگی
• نارنگی
• گوجه فرنگی

پیشگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان

برای پیشگیری از این نوع کم خونی در نوزادان باید از کودک را با شیر خودتان تغذیه کرده و یا به مدت یک سال از شیر غنی شده با آهن استفاده کنید. شیر گاو منبع آهن خوبی برای نوزادان نیست و تا زیر یک سال اصلا توصیه نمی شود. بعد از شش ماهگی، سعی کنید از غلات غنی شده با آهن یا پوره گوشت نیز برای تغذیه کودک استفاده کنید. بعد از یکسال، اطمینان حاصل کنید که کودک شما در روز بیش از 591 میلی لیتر شیر نمی نوشد. مصرف زیاد شیر باعث می شود میل به سایر غذاها در کودک کاهش یابد.

تشخیص کم خونی

برای تشخیص این نوع کم خونی پزشک غالبا آزمایشات زیر را تجویز می کند:

• اندازه و رنگ گلبول های قرمز: در کم خونی فقر آهن، گلبول های قرمز کوچک تر و رنگ پریده تر از حالت عادی و طبیعی خود هستند.
• هماتوکریت (Hematocrit): این آزمایش، درصد حجم خون تشکیل شده توسط گلبول های قرمز را اندازه گیری می کند. سطح طبیعی و عادی معمولا بین 34.9 و 44.5 برای زنان بزرگسال و 38.8 تا 50 برای مردان بزرگسال است که این مقدار با توجه به سن افراد تغییر می کند.
• هموگلوبین: سطح پایین هموگلوبین نشان دهنده کم خونی است. سطح طبیعی معمولا بین 13.5 تا 17.5 گرم هموگلوبین به ازای هر دسی لیتر خون برای مردان و 12.0 تا 15.5 گرم بر دسی لیتر(g/dL) برای زنان تعریف می شود. محدوده طبیعی این میزان برای کودکان بر اساس سن و جنسیت کودک تغییر می کند.
• فریتین (Ferritin): این پروتئین به ذخیره آهن در بدن کمک می کند و سطح اندک آن معمولا نشان دهنده آهن اندک ذخیره شده است.

سایر تست های تشخیصی

 اگر نتیجه آزمایشات بالا کمبود آهن را نشان دهد، ممکن است پزشک برای تعیین علل زمینه ای آن تست های زیر را تجویز نماید:

• اندوسکوپی: پزشک به وسیله آندوسکوپی وجود خونریزی ناشی از فتق هیاتال و یا خونریزی های معده و روده ای را بررسی می کند. در این فرایند لوله نازک مجهز به دوربین از طریق دهان وارد معده یا مری شده و به دنبال منبع خونریزی می گردد.
• کولونوسکوپی: برای تشخیص و تعیین محل خونریزی های روده ای از کلونوسکوپی استفاده می شود. در این آزمایش، لوله ای نازک و انعطاف پذیر را که مجهز به یک دوربین است، از سوراخ مقعد وارد رکتوم بیمار می کنند و از انجا به کولون (روده بزرگ) انتقال می دهند.
• سونوگرافی: زنان ممکن است به سونوگرافی لگن نیز نیاز داشته باشند تا علت خونریزی های شدید قاعدگی شان مشخص گردد که یکی از این علل می تواند فیبروم های رحمی باشد.

درمان بیماری

برای درمان کم خونی فقر آهن، پزشک ممکن است مصرف مکمل های آهن را توصیه کند. او می تواند در صورت لزوم، علت زمینه ای این عارضه را نیز درمان کند.

مکمل های آهن

پزشک ممکن است برای افزایش ذخیره آهن در بدن، مصرف قرص های آهن بدون نسخه را توصیه کند و دوز مصرفی مناسب را نیز برایتان تعیین کند. مکمل های آهن به صورت شربت نیز برای کودکان و نوزادان وجود دارد. برای بهبود جذب آهن با مکمل، می توانید موارد زیر را مدنظر قرار دهید:

• مصرف قرص آهن با معده خالی: اگر برایتان مقدور است، مکمل آهن را با معده خالی مصرف کنید. اما از آنجا که مصرف قرص های آهن ممکن است برای برخی افراد باعث ناراحتی های گوارشی شود، آن را همراه با غذا نیز می توان میل کرد.
• مکمل آهن را همراه با قرص های ضد اسید معده مصرف نکنید: داروهای ضد اسید معده ممکن است با جذب آهن تداخل داشته باشند. آهن را دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسیدها مصرف کنید.
• قرص های آهن را همراه با ویتامین مصرف کنید: چنان که پیش تر گفتیم، مصرف آهن همراه با ویتامین می تواند جذب آن را بهبود بخشد.

مکمل های آهن ممکن است باعث ایجاد یبوست شوند. پزشک در این شرایط از ملین نیز استفاده می کند. کم خونی ناشی از فقر آهن را نمی توان به سرعت برطرف کرد. بلکه باید چند ماه یا حتی مدت زمان طولانی تر مکمل مصرف کنید. اما عموما یک یا چند هفته بعد از شروع درمان، حال احساس بهتری خواهید داشت. از پزشک خود سوال کنید که چه وقت باید مجددا آزمایش آهن بدهید. گاهی ممکن است نیاز باشد که به مدت یک سال و یا حتی بیشتر مکمل آهن مصرف کنید.

مرجع

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/iron-deficiency-anemia/symptoms-causes/syc-20355034