بیماری هموفیلی چیست؟ تشخیص و درمان هموفیلی

هموفیلی چیست ؟

هموفیلی یک بیماری خون ریزی دهنده ارثی و ژنتیکی است که در آن خون توانایی لخته شدن ندارد . به صورت طبیعی بعد از شروع خون ریزی در هر نقطه از بدن ، از رگ ها فاکتورهایی آزاد می شوند که در نتیجه فعالیت های آن ها انعقاد خون اتفاق می افتد و خون ریزی متوقف می شود و این بیماری سبب خون ریزی های ادامه دار می شود، مثلا خون ریزی های به دنبال آسیب دیدگی یا جراحی 

خون حاوی پروتئین های زیادی به نام فاکتور های لخته کننده خون می باشد که در کنترل خون ریزی مؤثر هستند و افراد با این بیماری در بدن خود سطح فاکتور 8 یا 9 پایینی دارند . شدت بیماری هموفیلی با میزان کمبود این فاکتور ها در خون مرتبط است ؛ هرچه مقدار این فاکتورها کمتر باشد با احتمال بیشتری خون ریزی اتفاق می افتد که به دنبال آن مشکلات زیادی در بدن ایجاد می شود 

در موارد نادر ممکن است فرد از ابتدای زندگی هموفیلی نداشته باشد و طی چند سال بعد زندگی خود به این بیماری مبتلا شود . دسته بزرگی از این موارد شامل افراد میانسال یا مسن یا خانم هایی است که به تازگی زایمان کرده اند یا در ماه های آخر بارداری قرار دارند، می شود . خوش بختانه این موارد با درمان صحیح و مناسب کاملا درمان می شوند 

علت بیماری هموفیلی :

هموفیلی به دنبال یک جهش یا تغییر در یکی از ژن هایی که دستور العمل های لازم برای ساخت فاکتورهای پروتئینی انعقادی که خون را لخته می کنند ، اتفاق می افتد. این جهش با ایجاد تغییر از عملکرد صحیح پروتئین های انعقادی جلوگیری می کند یا باعث حذف آن ها می شود. ژن ها روی کروموزوم ها قرار می گیرند . جنس مذکر یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارد ( XY ) و جنس مؤنث دارای دو کروموزوم X هستند ( XX ) . مردها کروموزوم X را از مادر و کروموزوم Y را از پدر خود به ارث می برند و خانم ها یک کروموزوم X از هر والد خود دریافت می کنند 

کروموزوم X حاوی ژن های بسیار زیادی است که در کروموزوم Y وجود ندارند . این به این معنی است که مردها فقط یک کپی از بیشتر ژن های موجود روی کروموزوم X خود دارند در حالی که خانم ها دارای دو کپی هستند و بنابراین مردها در صورتی که کروموزوم X تغییر یافته که جهش در ژن هر کدام از فاکتور های انعقادی 8 یا 9 دارد دریافت کنند ، به بیماری های ژنتیکی مثل هموفیلی مبتلا می شوند . این بیماری در خانم ها هم ایجاد می شود اما امکان بروز آن نادرتر است . در این موارد هر دو کروموزوم X مبتلا هستند یا یکی از آن ها مبتلا و دیگری حذف یا غیر فعال شده است . در این افراد ، علائم خون ریزی مشابه مردان مبتلا به هموفیلی است 

در صورتی که فقط یک کروموزوم X در خانم مبتلا و دیگری سالم باشد ، فرد ناقل بیماری هموفیلی می شود. گاهی اوقات در فرد ناقل هم علائمی از بیماری بروز می کند ، بعلاوه این فرد توانایی انتقال کروموزوم با جهش روی ژن کد کننده فاکتور های انعقادی به فرزندان خود را دارد 

هموفیلی چگونه به ارث می رسد ؟

در بالا تر گفته شد که ژن های فرد دستور العمل ساخت پروتئین هایی مثل فاکتور 8 و 9 را می دهند و در بیماران هموفیلی جهش در ژن پروتئین یکی از فاکتورهای 8 یا 9 وجود دارد . جهش باعث کاهش تولید فاکتورهای 8 و 9  در خون می شود، این تغییر کپی ژن که فاکتور  های 8 یا 9 را می سازند ، آلل هموفیلی نامیده می شود 

بیشتر بیماران هموفیلی این بیماری را از بدو تولد دارند . تقریبا همیشه به صورت ارثی از والد به فرزند منتقل می شود . هر دو نوع هموفیلی A و B به یک شکل به ارث می رسند به این علت که هر دو ژن برای فاکتور 8 و فاکتور 9 روی کروموزوم X قرار گرفته اند ( کروموزوم های X و Y مشخص کننده جنسیت فرد هستند ) . روی کروموزوم Y هیچ ژنی برای کد کردن فاکتور های انعقادی وجود ندارد ، به این معنی که مرد ها فقط دارای یک آلل برای فاکتور 8 و یک آلل برای فاکتور 9 هستند . بنابراین اگر در مرد ها فقط یک آلل روی تنها کروموزوم X آن ها وجود داشته باشد ، بیماری خود را نشان می دهد 

خانم ها دو کپی از هر کدام از فاکتور های 8 و 9 به ارث می برند ، یکی از مادر و یکی از پدر . خانمی با یک آلل هموفیلی روی یکی از کروموزوم های X  ، آلل نرمال دیگری روی کروموزوم X دیگر خود دارد که توانایی تولید فاکتور های انعقادی طبیعی را دارد و از ابتلا و بروز علائم بیماری هموفیلی جلوگیری می کند . خانم ها با یک آلل هموفیلی و یک آلل طبیعی، ناقل یا هتروزیگوت نامیده می شوند . این افراد ممکن است علائم خون ریزی هم داشته باشند اما علامت های آن ها نسبت به مردان  پسران مبتلا به هموفیلی شدت کمتری دارد، در موارد نادر ناقلان مؤنث هم ممکن است خون ریزی های شدیدی داشته باشند 

در صورتی که هر دو والد یک خانم به هموفیلی مبتلا باشند یا کروموزوم X سالم در آن ها حذف شود یا درست عمل نکند، خود فرد هم بیماری را بروز می دهد 

اگر این بیماری در یک خانواده فقط در خانم ها منتقل شود که علائم خون ریزی هم ندارند ، هموفیلی می تواند برای نسل ها مخفی بماند . در صورنی که مادر هتروزیگوت ( ناقل هموفیلی ) و پدر سالم باشد ، شانس ابتلا به ابن بیماری در هر فرزند پسر 50 درصد است . هر فرزند دختر 50 درصد احتمال دریافت آلل هموفیلی از مادر و تبدیل شدن به فرد ناقل را دارد . روی هم رفته در هر بارداری 25 درصد ( یک از چهار ) احتمال وجود دارد که فرزند پسر مبتلا به هموفیلی متولد شود و 25 درصد احتمال تولد فرزند دختر هتروزیگوت وجود دارد : 50 درصد احتمال این وجود دارد که نوزاد ( چه دختر و چه پسر ) هیچ آلل هموفیلی دریافت نکنند و بنابراین بیماری به فرزندان منتقل نمی شود . پدر مبتلا به هموفیلی تنها کروموزوم X خود را به تمام دختران خود منتقل می کند بنابراین ناقل آلل هموفیلی و هتروزیگوت می شوند 

با وجود ارثی بودن این بیماری در خانواده ، بعضی از خانواده ها هیچ سابقه ای از ابتلا افراد خانواده به هموفیلی در گذشته نداشته اند . گاهی در خانواده زنان ناقل وجود دارند اما هیچ پسری که علائم بیماری را بروز بدهد دیده نشده است . اما حدودا یک سوم مواقع نوزاد متولد شده با بیماری هموفیلی اولین فرد مبتلا به دنبال جهش ژن های کد کننده فاکتورهای انعقادی می باشد 

هموفیلی می تواند باعث موارد زیر شود :

• خون ریزی در مقاصل که سبب بیماری های مزمن مفصل و درد می شود 
• خون ریزی در سر و گاهی در مغز که باعث بروز مشکلات بلند مدت مانند تشنج یا فلج شدن می شود 
• اگر خون ریزی متوقف نشود یا در ارگان های حیاتی بدن مانند مغز اتفاق بیوفتد ، منجر به مرگ می شود 

انواع هموفیلی :

انواع مختلفی از بیماری هموفیلی وجود دارد که دو نوع پیش رو رایج ترین اتواع آن می باشند :

1. هموفیلی A ( هموفیلی کلاسیک ) : این نوع به علت کمبود یا عدم وجود فاکتور انعقادی 8 می باشد .
2. هموفیلی B ( بیماری کریسمس) : به دنبال کاهش یا حذف کامل فاکتور انعقادی شماره 9 این بیماری ایجاد می شود .

علائم و نشانه ها بیماری هموفیلی  :

شایع ترین نشانه های هموفیلی شامل موارد زیر می شوند :

• خون ریزی در مفاصل : این مورد موجب ورم و درد یا سفتی در مفاصل می شود و معمولا در زانوها ، آرنج و مچ پا اتفاق می افتد 
• خون ریزی زیر پوستی ( به صورت کبودی ) یا داخل عضلات و بافت نرم که باعث تجمع خون در محل می شود که به آن هماتوم می گویند 
• خون ریزی در دهان و لثه ها و خون ریزی که متوقف کردن آن مشکل است و باعث افتادن دندان ها می شود 
• خون ریزی بعد از ختنه 
• خون ریزی بعد از تزریقات مانند واکسیناسیون 
• خون ریزی در سر نوزادانی که پروسه زایمان سختی داشته اند 
• خون ریزی داخل ادرار و مدفوع 
• خون ریزی از بینی که زیاد اتفاق می افتد و کنترل آن سخت است 

چه افرادی به این بیماری مبتلا می شوند ؟

هموفیلی تقریبا یک در هر 5 هزار نوزاد پسر متولد شده بروز می کند . طبق آخرین مطالعات روی بیماران تحت درمان در مراکز هموفیلی بین سال های 2012 تا 2018 ، تقریبا 20 هزار مرد در آمریکا مبتلا به هموفیلی هستند . هموفیلی A 4 برابر شایع تر از هموفیلی B می باشد و تقریبا نصف بیماران به فرم شدید بیماری دچار هستند . این بیماری مختص نژاد خاصی نیست و در تمام اقوام و گروه های اجتماعی دیده می شود 

تشخیص بیماری هموفیلی :

بسیاری از افرادی که فرد مبتلا به این بیماری در خانواده خود دارند ، برای بررسی وجود بیماری در نوزادان پسر خود درخواست آزمایش های تشخیصی در اولین فرصت بعد از تولد می کنند . تقریبا یک سوم نوزادان که برای آن ها بیماری هموفیلی نشخیص داده شده است ، دارای یک جهش جدید هستند که در سایر افراد خانواده اتفاق نیوفتاده است. در این موارد ، پزشک با توجه به علائم هموفیلی که نوزاد نشان می دهد، آزمایش هایی جهت تشخیص دقیق درخواست می دهد . برای تشخیص ، آزمایش های خونی خاصی انجام می شود که روند لخته شدن خون را بررسی می کنند . اگر در این آزمایش مشخص نشد ، فاکتور های لخته کننده خون برای تشخیص علت خون ریزی اندازه گیری می شوند. این آزمایش ها نوع هموفیلی و شدت آن را مشخص می کنند 

​​​​​​​

درمان بیماری هموفیلی  :

بهترین روش درمان هموفیلی جایگزین کردن فاکتورهای لخته کننده که در خون بیماران وجود ندارند می باشد و بعد از آن روند انعقاد خون طبیعی می شود . درمان با تزریق وریدی کنسانتره آماده فاکتورها انجام می شود . بیماران هموفیلی معمولا آموزش می بینند که چگونه خودشان این تزریق را انجام دهند تا اپیزود های خون ریزی متوقف شود و با انجام تزریقات منظم ( پروفیلاکسی ) حتی از ایجاد خون ریزی هم جلوگیری می شود . دریافت خدمات پزشکی مناسب از پزشکان و پرستارانی که در این زمینه تخصص دارند از از بروز بسیاری از عوارض این بیماری جلوگیری می کند . بهترین مکان در زمینه دریافت خدمات پزشکی، مراکز درمانی مخصوص افراد مبتلا به هموفیلی می باشند که علاوه بر خدمات پزشکی، اطلاعات و آموزش های کافی در مورد هموفیلی به مراجعه کنندگان می دهد 

تقریبا یک بیمار از 5 بیمار هموفیلی A و 3 بیمار از 100 بیمار هموفیلی B ( به طور کلی 15 تا 20 درصد از بیماران مبتلا به هموفیلی ) در خون خود آنتی بادی تولید می کنند . این آنتی بادی مهار کننده نام دارد که جلوی فعالیت فاکتورهای انعقادی را می گیرد و بنابراین در صورت ایجاد خون ریزی در بدن ، متوقف نمی شود . درمان اپیزود های خون ریزی در این بیماران مشکل تر است و هزینه مراقبت های پزشکی و دریافت فاکتورهای انعقادی بالاتر می باشد ، چون نسبت به بقیه بیماران نیاز بیشتری به دریافت فاکتورهای جایگزین دارند . افراد با آنتی بادی مهارکننده معمولا بیشتر از بقیه دچار بیماری های مفاصل و مشکلات مربوط به خون ریزی که منجر به کاهش کیفیت زندگی می شوند، هستند 

بهتر است از نظر وجود آنتی بادی مهارکننده، در سال یک بار آزمایش انجام شود که معمولا در مراکز مراقبت های هموفیلی به صورت رایگان انجام می شود . آنتی بادی مهار کننده اغلب طی 50 نوبت بعد از تزریق فاکتورهاب انعقادی در خون ایجاد می شود ولی ممکن است در هر زمانی به وجود بیایند . زمانی که مهار کننده در بدن فرد ایجاد می شود، بدن فاکتورهای انعقادی که جهت درمان خون ریزی تزریق می شوند را به عنوان عامل خارجی در نظر می گیرد و به آن ها حمله می کند،  این افراد به درمان های خاصی نیاز دارند تا زمانی که بدن آن ها تولید مهار کننده را متوقف کند 

همه افراد مبتلا به این بیماری امکان تولید مهار کننده را دارند، دلیل اصلی تولید این آنتی بادی مشخص نیست اما تحقیقات مختلفی نشان داده که افراد با انواع خاصی از جهش های ژنی در هموفیلی، احتمال بالاتری در تولید مهار کننده ها دارند