راهنمای بیماری سلیاک

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک، نوعی اختلال گوارشی است که در واکنش به گلوتن اتفاق می افتد. گلوتن پروتئینی است که در گندم، گندم چاودار، جو و صدها ماده غذایی تهیه شده از این غلات یافت می شود.

واکنشی که سیستم ایمنی بدن به گلوتن نشان می دهد، باعث می شود که به روده آسیب وارد شود. بیماری سلیاک همچنین با عنوان «آنتروپاتی حساس به گلوتن» یا «اسپروی غیرگرمسیری» هم شناخته شده و وضعیتی نسبتا شایع است.

چنین برآورد می شود که  حدود 1.8 میلیون نفر از مردم آمریکا به این اختلال گوارشی مبتلا هستند و باید از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کنند.

نشانه های بیماری سلیاک: مشکلات گوارشی

علائم این بیماری ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. برخی افراد با وجود آسیب های روده هیچ علامتی ندارند. گاهی اوقات بیماری سلیاک با بیماری هایی مثل سندرم روده تحریک پذیر، بیماری کرون یا زخم معده نیز اشتباه گرفته می شود. نشانه های گوارشی این بیماری عبارت است از :

• نفخ و درد شکم
• اسهال
• استفراغ
• یبوست
• مدفوع بد بو و رنگ پریده

نشانه های بیماری سلیاک: کاهش وزن

بیشتر بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک، هیچ نشانه گوارشی ندارند. اما نارسایی در جذب مواد مغذی، می تواند منجر به مشکلات دیگری همچون کاهش وزن و سوء تغذیه شود. نشانه ها و علائم مرتبط با کاهش وزن یا سوء تغذیه می تواند شامل موارد زیر باشد:

• کم خونی
• خستگی
• پوکی استخوان
• ناباروری یا سقط جنین
• زخم های دهانی
• سوزن سوزن شدن و بی حسی در دست ها و پاها

راش های پوستی

در برخی افراد مبتلا به سلیاک، ممکن است جوش های تاول مانند و خارش داری بر روی پوست ایجاد شود که با عنوان ضایعه درماتیت هرپتی فرم شناخته می شود. این موارد ممکن است با احساس سوزش شدید در اطراف آرنج، زانو، پوست سر، باسن و پشت آغاز گردد.

در این حالت، مجموعه ای از برآمدگی های خارش دار و قرمز ایجاد می شود که در نهایت تبدیل به زخم خواهد شد. این وضعیت معمولا اولین بار در سال های نوجوانی اتفاق می افتد و در بین مردان شایع تر از زنان است. این کهیرها معمولا به کمک رژیم غذایی بدون گلوتن از بین می رود، اما آن را به کمک داروهای تجویزی نیز می توان برطرف کرد.  

خلق و خو و حافظه

برخی از افراد دچار بیماری سلیاک، ممکن است تغییرات خلقی از جمله افسردگی، تحریک پذیری، ضعف حافظه و مشکلات تمرکز را نیز تجربه کنند.

ابتلا به بیماری های مزمن نیز می تواند مشکلات حافظه و خلق و خو ایجاد کند.  این مشکلات زمانی بیشتر دیده می شود که دردهای مزمن و خستگی مرتبط با کم خونی وجود داشته باشد.

علائم هشدار دهنده در کودکان

علائم سلیاک ممکن است از دوران کودکی آغاز شود. حتی نوزادان هم ممکن است این علائم را تجربه کنند. این نشانه ها شامل استفراغ، نفخ، درد، اسهال و بدخلقی است.

 بیماری سلیاک می تواند رشد کودک را کندتر کرده و حتی اختلالات رشدی ایجاد کند. کودکان مبتلا به سلیاک، ممکن است دندان های حفره دار، شیار دار یا تغییر رنگ داده داشته باشند. کودکانی که والدین یا یکی از خواهران و برادرانشان به بیماری سلیاک مبتلا، بهتر است که از این لحاظ غربالگری شوند.

غذاهای تحریک کننده

گندم یکی از مواد غذایی مورد استفاده در بیشتر کشورها است. از این رو، استفاده از آن در غذاهای مختلف دور از انتظار نیست. مثلاً نان ها، مافین ها، پاستا، خمیر پیتزا و انواع کیک و پای، حاوی گلوتن هستند.

مصرف مواد غذایی گلوتن دار، باعث شدت بیماری سلیاک می شود. گندم چاودار و جو حاوی گلوتن هستند و غذاهایی که با این غلات تهیه می شوند، می توانند مشکلاتی برای بیماران سلیاکی ایجاد کنند.

سلیاک یا حساسیت به گندم؟

بیماری سلیاک و حساسیت به گندم، هردو سیستم ایمنی بدن را درگیر می کنند اما واکنش بدن نسبت به هریک بسیار متفاوت است. بیماری سلیاک یک نوع بیماری خودایمنی است که باعث می شود به دیواره روده آسیب وارد شود. این اختلال مادام العمر است. علائم آلرژی به گندم شامل خارش پوست، خس خس سینه، درد شکم و اسهال است.

بیماری سلیاک یا عدم تحمل لاکتوز

بیماری سلیاک می تواند به دیواره داخلی روده کوچک آسیب وارد کرده و در نهایت به مشکل در هضم لاکتوز منجر شود. لاکتوز، همان قند موجود در شیر و لبنیات است. دنبال کردن رژیم غذایی بدون گلوتن باعث بهبود روده می شود و افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند، ممکن است دوباره قادر به هضم لاکتوز شوند.

چه کسانی مبتلا به بیماری سلیاک می شوند؟

اگرچه هنوز هیچ کس به درستی نمی داند دلیل ابتلا به این بیماری چیست اما عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش دهد:

• وجود بیماری سلیاک در یکی از اعضای خانواده
• دادن مواد غذایی گلوتن دار به نوزاد پیش از سه ماهگی
• اتفاقات بزرگ زندگی، استرس ها و فشارهای روحی و عاطفی؛ بارداری یا جراحی در افرادی که از لحاظ ژنتیکی مستعد این بیماری هستند.
• دیابت نوع 1، اختلالات تیروئید و سایر بیماری های خود ایمنی
• سایر اختلالات ژنتیکی مثل سندرم داون یا سندرم ترنر

آسیب ناشی از بیماری سلیاک به روده

در افراد مبتلا به سلیاک، سیستم ایمنی بدن با گلوتن موجود در غذا تحریک می شود. در این شرایط، آنتی بادی ها به دیواره روده حمله کرده و در نهایت باعث ایجاد آسیب یا تخریب برآمدگی های پرز مانندِ کوچک در روده کوچک می شوند. زمانی که پرز روده دچار آسیب شود، مواد مغذی به طور موثر جذب نشده و در نتیجه چربی ها، پروتئین ها، ویتامین ها و سایر مواد معدنی وارد مدفوع می شوند. این امر به مرور زمان باعث سوء هاضمه می گردد.

بیماری سلیاک دیررس

بیماری سلیاک می تواند در هر سنی، حتی در سنین بالا ایجاد شود. با اینکه افراد باید از لحاظ ژنتیکی مستعد این بیماری باشند، اما محققان هنوز به درستی نمی دانند که چرا این بیماری بعد از سال ها تحمل گلوتن، در افراد ایجاد می شود. متوسط دوره زمانی برای بروز نشانه های بیماری سلیاک حدود 4 سال است.

تشخیص بیماری سلیاک: آزمایش خون

از آنجا که نشانه های سلیاک بسیار متغیر است، اغلب با سایر بیماری ها اشتباه گرفته می شود. آزمایش خون می تواند سطح بالای آنتی بادی های خاصی که ممکن است در این بیماری وجود داشته باشد را تشخیص دهد. اگر نتایج آزمایش خون منفی باشد، پزشک ممکن است بررسی های اضافی از جمله تجزیه و تحلیل  دی ان ای (DNA) انجام دهد تا بتواند تشخیص دقیق تری صورت دهد.

بررسی های ژنتیکی در بیماری سلیاک

آزمایشات ژنتیکی، اطلاعات مهمی را در اختیار پزشک معالج قرار می دهد حدود یک سوم از آمریکایی هایی که ژن DQ2 و DQ8 را دارند، جزو افرادی محسوب می شوند که این بیماری در آنها ایجاد می شود. اگر دارای این ژن ها نباشید، پزشک می تواند احتمال بیماری سلیاک را رد کند و به دنبال علت دیگری برای علائم شما باشد. اما باید به خاطر داشت که بیشتر افراد دارای این ژن ها، هیچ گاه بیماری سلیاک را تجربه نمی کنند.

تشخیص بیماری سلیاک: نمونه برداری (بیوپسی) روده

بیوپسی از روده کوچک، می تواند یافته های حاصل از آزمایش خون را تایید کند. یک اندوسکوپ از طریق دهان وارد بدن می شود و از راه معده به روده کوچک می رسد. در نهایت مقدار اندکی از بافت روده برداشته می شود. چنان که قبلا هم گفتیم بیماری سلیاک می تواند به پُرز روده کوچک آسیب وارد کرده یا آن را تخریب نماید.

حساسیت به گلوتن

افرادی که به گلوتن حساسیت دارند، ممکن است نشانه های مشابهی همچون دردهای شکمی، خستگی و سردرد داشته باشند، اما در این شرایط آسیبی به روده وارد نمی شود و علائم شدید بیماری سلیاک نیزدر این افراد دیده نمی شود. با این حال در این شرایط، استفاده از رژیم غذایی بدون گلوتن می تواند علائم را بهبود بخشد.  

خطرات بیماری سلیاک درمان نشده

حدود 6 درصد از کودکان و 41 درصد از بزرگسالان مبتلا به سلیاک، هیچ علائمی ندارند. اما زمانی که به دیواره روده آسیب وارد می شود، مواد مغذی به خوبی جذب نشده و ممکن است فرد در معرض سوء هاضمه قرار گیرد.

افراد دچار بیماری سلیاک، شانس بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان، ناباروری و برخی مشکلات عصبی خواهند داشت.

بیماری سلیاک و دیابت

مبتلایان به دیابت نوع 1، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند. بیماری سلیاک درمان نشده، می تواند به اُفت قند یا نوسانات قند خون منجر شود. این بیماری می تواند با سایر اختلالات خود ایمنی مثل مشکلات تیروئیدی و آرتریت روماتوئید (رماتیسم مفصلی) نیز همراه باشد.

بیماری سلیاک و پوکی استخوان

زمانی که روده کوچک در اثر بیماری سلیاک دچار آسیب شود، نمی تواند به خوبی مواد مغذی موجود در غذاها را جذب کند. ار این رو افراد سلیاکی در معرض پوکی استخوان نیز قرار دارند. بیشتر این افراد به درمان های تهاجمی برای جبران تراکم پایین استخوان ها نیاز دارند. مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D می تواند برای این افراد سودمند باشد. همچنین لازم است که به صورت دوره ای، تست های تراکم استخوان انجام دهند.

مراقبت های خانگی: رژیم غذایی بدون گلوتن

معمولا درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد، اما اجتناب از مصرف گلوتن می تواند علائم سلیاک را تسکین داده و روده را بهبود بخشد. در حقیقت پس از چند روز که مواد گلوتن دار را از رژیم غذایی خود حذف کردید، احساس بهتری خواهید داشت. غذاهای رایجی که باید از خوردن آنها پرهیز کنید عبارتند از: پاستا، ماکارونی و نان های حاوی گلوتن.

نسبت به گلوتن پنهان آگاه باشید

بسیاری از غذاها از جمله فراورده های گوشتی (سوسیس و کالباس)، چیپس سیب زمینی، سیب زمینی سرخ شده، غذاهای نانی، سس ها و برخی سوپ ها حاوی گلوتن هستند.

گلوتن، حتی در رژ لب ها و برخی از داروها نیز به کار رفته است. جوی دوسر را به شرطی که با گندم ترکیب نشده باشد، می توانید مصرف کنید. اما قبل از آن بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

برخی از مشروبات الکلی نیز دارای گلوتن می باشند. البته شراب و الکل مقطر به طور کل چنین نیستند، اما آبجو از غلات تهیه می شود و در فرایند تقطیر قرار نمی گیرد.

مواد غذایی که به طور طبیعی فاقد گلوتن هستند

بسیاری از مواد نشاسته ای دیگر را می توانید در رژیم غذایی بدون گلوتن خود جای دهید. سیب زمینی، برنج، سویا؛ ذرت، گندم سیاه و دانه کتان از این جمله اند. گندم سیاه عاری از گلوتن است و بیماران سلیاکی می توانند از آن استفاده کنند. این گندم برای تهیه برخی نودل های ژاپنی، سوپ، آش ، پن کیک ها و نان ها مورد استفاده قرار می گیرد. غذاهای فرآوری شده مثل چیپس ذرت را باید قبل از مصرف بررسی کرد.

درمان سلیاک با مکمل ها

افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا می باشند و دچار کمبود مواد معدنی و ویتامین ها شده اند، ممکن است بتوانند از مکمل های ویتامین و مواد معدنی استفاده کنند. مواد مغذی مهم که باید از طریق مکمل ها تامین شوند، عبارتند از آهن، کلسیم، ویتامین دی، روی (زینک)، اسید فولیک و سایر ویتامین های ب.

قبل مصرف هر گونه مکمل، بهتر است با پزشک معالج خود مشورت کنید.

سایر روش های درمانی

درصد بسیار کمی از افراد مبتلا به سلیاک، به رژیم غذایی فاقد گلوتن پاسخ نمی دهند. در این موارد پزشک استروئید را به صورت خوراکی یا تزریقی به صورت کوتاه مدت تجویز می کند تا سیستم ایمنی را از کار بیاندازد.  

زندگی با بیماری سلیاک

افراد مبتلا به سلیاک می توانند گوشت، ماهی، برنج، حبوبات، میوه ها و سبزیجات مصرف کنند. البته به رط این که در طبخ این مواد از مواد گلوتن دار استفاده نشده باشد.

امروزه برخی از رستوران ها، غذاهای فاقد گلوتن سرو می کنند و بسیاری از فروشگاه ها نیز پیتزا و پاستاها و شیرینی های بدون گلوتن دارند.

اگر کاملا مقید به این نوع رژیم غذایی باشید، مشکلی برایتان پیش نخواهد آمد. اما اگر با وجود رعایت رژیم بدون گلوتن باز هم بهتر نمی شوید، باید به دنبال منایع غذایی حاوی گلوتن مخفی باشید.

تحقیقات انجام شده بر روی بیماری سلیاک

مطالعات جدید، در حال تحقیق و بررسی بر روی داروهای جدیدی هستند که به این بیماران اجازه می دهد با خیال راحت گلوتن مصرف کنند. این داروها که به شکل قرص و حاوی آنزیم هستند، قادرند گلوتن را تجزیه کنند.

تزریق سلول های بنیادی ممکن است بتواند با واکنش ایمنی زمینه ای به گلوتن مقابله کند. دانشمندان حتی نوعی جانور به نام کرم قلابدار(hookworm) را که به عنوان انگل روده عمل می کند، نیز برای کمک به بیماران سلیاکی مورد بررسی قرار داده اند.

مرجع

https://www.webmd.com/digestive-disorders/celiac-disease/ss/slideshow-celiac-overview